چکیده:
«عناصر و شاخص های فقه حکومتی»، از جمله مولفه های مهمی است که با رصد و تبیین آنها در سیره
فقهی-فقاهی فقیهان ، میتوان از اعتقاد و یا عدم اعتقاد ایشان به «رویکرد حکومتی به فقه »، پرده برداشت . مقاله حاضر تلاش میکند با رصد برخی از عناصر و شاخص های فقه حکومتی در سیره فقهی-فقاهی
دو فقیه گرانقدر شیعی، آیت الله محمدحسن نجفی(ره ) (صاحب جواهر) و آیت الله میرزا حسین
نائینی(ره ) (میرزای نائینی)، اولا از اعتقاد و یا عدم اعتقاد این دو بزرگوار به فقه حکومتی سخن به میان
آورد و در ضمن آن به مقایسه دیدگاه های این دو بزرگوار پیرامون این عناصر و شاخص ها بپردازد.
پس از بررسی عناصری از قبیل زمان و مکان ، منطقه الفراغ ، نگرش سیستمی، اهتمام به ملاکات احکام و
حکم حکومتی (به عنوان بخشی از عناصر و شاخص های فقه حکومتی) در سیره فقهی صاحب جواهر
و میرزای نائینی، میتوان از اعتقاد ایشان به فقه حکومتی پرده برداشت . در مقام مقایسه نیز میتوان گفت
میرزای نائینی در عرصه عینی و عملی، اهتمام بیشتری به این رویکرد داشته ، گرچه صاحب جواهر را
میتوان از اولین فقیهانی دانست که صریحا به طرح این رویکرد در فقه شیعه پرداخته است .
«عناصر الفقه الحکومی وموشراته » من جمله المکونات المهمه التی یمکن لرصدها وتبیینها فی سیره
الفقهاء الفقهیه-الفقاهتیه ان تزیح الستار عن اعتقادهم او عدم اعتقادهم ب«المقاربه الحکومیه للفقه ». تسعی
هذه المقاله، من خلال رصد بعض عناصر الفقه الحکومی وموشراته فی السیره الفقهیه-الفقاهیه للفقیهین
الشیعیین الجلیلین : ایه الله محمد حسن النجفی (صاحب الجواهر) (ره )، وایه الله المیرزا حسین النايینی
(المیرزا النايینی) (ره )؛ تسعی -اولا- الی ان تفتح الحدیث عن اعتقاد هذین الجلیلین بالفقه الحکومی او
عدم اعتقادهما به ، وفی سیاق ذلک تتعرض الی مقارنه اراء هذین الجلیلین حول هذه العناصر والموشرات .
وبعد دراسه عناصر من قبیل الزمان والمکان ، منطقه الفراغ ، النظره النظامیه (الموسسیه)، الاهتمام
بملاکات الاحکام والحکم الحکومی (بصفتها قسما من عناصر الفقه الحکومی وموشراته ) فی السیره الفقهیه
لصاحب الجواهر والمیرزا النايینی؛ یمکن ازاحه الستار عن اعتقادهما بالفقه الحکومی. وکذلک فی مقام
المقارنه یمکن القول ان المیرزا النايینی کان له فی المیدان العینی والعملی اهتمام اکبر بهذه المقاربه، علی
الرغم من ان بالامکان اعتبار صاحب الجواهر من اوايل الفقهاء الذین تطرقوا الی طرح هذه المقاربه فی
الفقه الشیعی بکل صراحه.
خلاصه ماشینی:
پس از بررسي عناصري از قبيل زمان و مکان ، منطقه الفراغ ، نگرش سيستمي، اهتمام به ملاکات احکام و حکم حکومتي (به عنوان بخشي از عناصر و شاخص هاي فقه حکومتي) در سيره فقهي صاحب جواهر و ميرزاي نائيني، ميتوان از اعتقاد ايشان به فقه حکومتي پرده برداشت .
از جمله اين عناصر و شاخص ها ميتوان به موارد ذيل اشاره کرد: دخالت دادن زمان و مکان در اجتهاد، اعتقاد به منطقه الفراغ (به معناي صحيح آن )، مجموعه نگري در فهم شريعت (نگرش سيستمي به دين )، اهتمام به ملاکات احکام ، تبيين حکم حکومتي و ...
از نگاه وي نيک آگاهي فقيه بر دو عنصر زمان و مکان موجب گشوده شدن گره هاي زندگي انسان معاصر و روابط حاکم بر آن ميشود و اين مهم از طريق تفکيک امور ثابت و متغير دين ، و تنظيم امور متغير متناسب با زمان و مکان امکان پذير است : «مجموع وظائف راجع به نظم و حفظ مملکت و سياست امور امت ، خوراه دستورات اوليه و يا ثانويه علي کل تقدير خارج از دو قسم نخاهد بود: چه بالضرورة منصوصاتي است که وظيفه عمليه آن بالخصوص معين و حکمش در شريعت مطهره ، مضبوط است ، و يا غير منصوصي است که وظيفه عمليه آن به واسطه عدم اندراج در تحت ظابطه خاص و ميزان منصوص غير معين و به نظر ولي نوعي موکول است .