چکیده:
ارزیابی پایداری بوم‌شناختی مبنایی برای تعیین نوع تعامل و برخورد انسـان با طبیعـت و خدمات بوم‌شناختی دریافتی از آن اسـت که بایستی به‌صورت پیوسته مورد پایش قرار گیرد. در حالی‌که مطالعات محدودی در داخل کشور صورت گرفته و تاکنون در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های منطقه‌ای و ملی به‌صورت کاربردی مورد توجه قرار نگرفته است. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی پایداری بوم‌شناختی حوزه آبخیز توتلی واقع در شمال استان خراسان شمالی با استفاده از چارچوب مفهومی هیدرولوژی، محیط زیست، حیات و سیاست‌گذاری (HELP) و محاسبه شاخص پایداری آبخیز (WSI) صورت پذیرفت. در این فرآیند ارزیابی، 14 متغیر مورد استفاده قرار گرفت که بر اساس ماهیت هر کدام از آن‌ها در سه دسته شاخص فشار (P)، حالت (S) و پاسخ (R) و معیارهای چهارگانه HELP دسته‌بندی شدند. بر همین اساس میانگین امتیازات شاخص‌های P، S و R برای حوزه آبخیز توتلی به‌ترتیب ۶۵/۰، ۸۵/۰ و ۳۵/۰به‌دست آمد. هم‌چنین، میانگین امتیازات معیارهای هیدرولوژی (H) و محیط زیست (E) برابر با 58/0 و امتیازات معیارهای حیات (L) و سیاست‌گذاری (P) برابر با 66/0 محاسبه شد. نتایج حاصل از تلفیق کلیه معیارها و شاخص‌های مورد مطالعه نشان‌داد که امتیاز کلی WSI برابر ۶۲/۰ بوده و نشان‌دهنده سطح پایداری بوم‌شناختی متوسط است. نتایج پژوهش حاضر برای برنامه‌ریزی، حفاظت و شناسایی مناطق بحرانی و هدایت راهبردها و اقدامات مدیریتی کاربرد دارند. هم‌چنین توصیه می‌شود که با اتخاذ سیاست‌گذاری‌های مناسب و برنامه‌های حفاظتی مؤثر و با قابلیت اجرا در منطقه نسبت به ارتقاء وضعیت پایداری آبخیز از متوسط به خوب اقدام شود.
Ecological sustainability assessment is a pivotal for determining the type of human interaction and dealings with nature and the ecological services received from it, which should be constantly monitored. While limited studies have been carried out in the country and so far this important issue has not been considered in practical regional and national policies and planning. In order to fill this research and management gap, the present study aims to assess the ecological sustainability of Tutli Watershed located in the north of North Khorasan Province using the conceptual framework of Hydrology, Environment, Life, and Policy (HELP) and calculate the Watershed Sustainability Index (WSI). In this assessment process, 14 variables were used, which were classified into three categories of Pressure (P), State (S), and Response (R) indices and four HELP criteria based on the their nature. Accordingly, the mean scores of P, S and R indices for Tutli Watershed were obtained 0.65, 0.85 and 0.35, respectively. Furthermore, the average scores of hydrological (H) and environmental (E) criteria were equal to 0.58 and the scores of life (L) and policy criteria (P) were equal to 0.66. The results of combining all the studied criteria and indicators showed that the total WSI score is 0.62 and indicates the level of average ecological sustainability. The results could be applied to plan, protect and identify critical areas and to direct management strategies. It is also recommended to improve the watershed sustainability level from medium to good by adopting appropriate policies and effective conservation programs.
(
, 
, 
)
