چکیده:
زبان، شبکه‌ای درهم تنیده از لایه‌ها، پیوندها و نشانه‌های تصویری است. طومار شیخ شرزین از آثار فاخر نثر هنری معاصر است که با تصویرهای زبانی و سبک ادبی در قالب فیلمنامه تدوین شده است. خالق این اثر، بهرام بیضایی، نویسنده خوش‌فکر ایرانی است که اندیشه‌های ذهنی خود را در زبانی چندلایه، نثری موزون و بیهقی‌وار، با تصویرسازی‌های زبانی و نمایشی به شکلی زیبا و هنرمندانه توصیف کرده است. در این مقاله، کاربرد تصویرهای زبانی در دو حوزة تصویرهای واژگانی و نحوی مورد بررسی قرار گرفته است. عواملی چون گزینش واژه‌های متنوّع، تناسب، تلفیق زبان کهنه و نو، ساختار نحوی کهن و چیدمان نامنظّم نحوی، به کلام بیضایی برجستگی خاصّی بخشیده است. به‌کارگیری فراهنجاری‌های واژگانی، زمانی، سبکی و صحنه‌پردازی‌های زیبای نمایشی، در التذاذ روحی، القای بن‌مایه‌های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی و شکل‌گیری سبک ادبی فیلمنامه، نقش مهمّی داشته است. هدف از تدوین مقالة حاضر این است که کاربرد تصویرهای واژگانی و نحوی چگونه در آفرینش نثر شاعرانه، توصیفات هنری و جلوه‌های نمایشی فیلمنامه تأثیرگذار بوده است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی، متن‌محور و برمبنای سبک‌شناسی ادبی صورت گرفته است. یافته‌های پژوهش نشانگر تأثیر کاربرد تصویرهای زبانی و نمایشی در برجسته‌ساز شدن فیلم‌نامة طومار شیخ شرزین در حوزه‌های فرهنگ، زبان، ادب و ادبیات نمایشی است.
Language is an intertwined network of layers, links, and visual signs. Sheykh Sharzin’s Scroll is one of the magnificent works of contemporary artistic prose, which has been compiled in the form of a screenplay with linguistic images and literary style. The creator of this work is Bahram Beyzai, an Iranian author with well-thought-out ideas, who has beautifully and artistically represented his thought in a multi-layered language of rhythmic Beyhaqi-like prose and verbal and visual images in this screenplay. This article examines the use of verbal images at lexical and syntactic levels. Factors such as profuse diction, proportion, blend of old and new languages, old syntactic structure and irregular syntactic arrangement have given a special prominence to Beyzai’s text. The use of lexical, temporal, and stylistic meta-norms and beautiful dramatic staging have played an important role in spiritual fulfillment, inducement of cultural, social and historical themes and the formation of the literary style of the screenplay. The aim of this article is to show how the use of lexical and syntactic images have been effective in creating the poetic prose, artistic descriptions and dramatic effects of this screenplay. The research method is descriptive-analytical, text-based and with regard to literary stylistics. Research findings indicate the effect of the use of verbal and dramatic images in the prominence of the screenplay of Sheykh Sharzin’s Scroll in the fields of culture, language, literature and dramatic literature.
خلاصه ماشینی:
طومار شيخ شرزين ، از آثار فاخر نثر فارسي معاصر در حوزٔە ادبيات نمايشـي اسـت که با ويژگيهاي زبان چندلايه اي، تصويرهاي واژگاني و نحوي، بلاغت زباني، ايجـاز هنري و مفاهيم ارزشي، در قالب فيلمنامه تدوين شده است .
نثر آهنگين و بيهقيوار، ساختار واژگاني و نحـوي قـوي و غنـي، ايجـاز وکوتـاهي جمله ها، استفاده از امکانات و تمهيدات زبان تصـويري، همـراه بـا تکنيـک هـاي هنـري ادبيات نمايشي، همچون روايتگري، گفـت وگـو، شخصـيت سـازي، صـحنه پـردازي در فضاسازي و گسترش بلاغت هاي نحوي موجب شده است زباني چندلايه ، طعن گونـه و کنايه آميز (آيروني )١ براي انتقال و القاي مفاهيم فلسفي، فرهنگـي، اجتمـاعي و اخلاقـي در اين اثر شکل بگيرد.
Irony و تناســب هــاي آوايــي، چيــدمان نحــوي نــامنظم ، کوتــاهي جملــه هــا، آرکائيســم و باستان گرايي، شگردهاي زيباسازي، بلاغت هاي نحوي، توصيف صحنه هاي دراماتيـک و تصـويرهاي معناسـاز در تناسـب و پيونـد زبـان و محتـوا بـه خـوبي توانسـته اسـت در آفرينش نثر شاعرانه ، ايجاد سبک ادبي و فردي طومار شيخ شرزين ، نقش مهمي داشـته باشد؛ چنـان کـه نويسـندٔە فيلمنامـۀ طومـار شـيخ شـرزين ، بهـرام بيضـايي، دربـارٔە زبـان تصويري و نمايشي آثار خـود مـيگويـد: «مـن در جسـت وجـوي زبـاني هسـتم کـه از مينياتور، اساطير و تمدن ايراني، تعزيه و تماشا الهام گرفتـه باشـد» (خلـج ، ١٣٨١: ٢١٢).
قيدها و صفت هاي هنري در ساختار نحوي طومار شيخ شرزين ، تعدد و تنوع قيدها و صـفت هـاي هنـري، در آفرينش نثر شاعرانه ، توصيفات ادبي، زبان تصويري و انتقال مفاهيم ذهني و پديده هـاي عيني نقش مهمي ايفا کرده و بيش از ديگر عناصر نحـوي زبـان در بـه تصـوير کشـيدن احساس و انديشۀ نويسنده تأثيرگذار بوده اند.
(
, 
, 
)
