چکیده:
قاشق‌های چوبی ازجمله آثار هنری هستند که به‌عنوان شیئی تزیینی و کاربردی در دوره صفوی و قاجار شناخته می‌شوند. شناسایی و بررسی ویژگی‌های به‌کاررفته در قاشق‌های هر دوره نشانگر تکرار و تداوم این ویژگی‌ها در تزیینات، ترکیب‌بندی و ساختار کلی این قاشق‌ها است. ازآنجایی‌که این قاشق‌ها ویژگی‌های هنری و فنی مشابه داشته و در بازه زمانی نزدیک به هم ساخته‌شده‌اند، پرسش اصلی مقاله این‌گونه مطرح می‌شود که وجوه اشتراک و افتراق فنی و هنری قاشق‌های چوبی صفوی و قاجار چیست؟ و پرسش فرعی این است، در قاشق‌های چوبی قدیمی از نظر ویژگی‌های هنری بر چه مواردی تاکید بیشتری شده و متداول‌ترین و پرکاربردترین ویژگی‌های فنی و هنری در تزیینات کدام است؟ هدف این پژوهش، شناسایی و تحلیل ویژگی‌های هنری و فنی موجود در این قاشق‌ها بر اساس توصیف و تطبیق آن‌ها است تا وجوه مشترک و متفاوت آن‌ها مشخص شود و درنتیجه با بررسی میزان اشتراکات، متداول‌ترین و پرکاربردترین ویژگی‌های فنی و هنری در آن‌ها مشخص گردد. در این پژوهش روش تحقیق توصیفی تطبیقی با رویکردی کیفی است. جمع‌آوری اطلاعات با بهره‌گیری از اسناد مکتوب صورت گرفته است. نمونه‌های آماری پژوهش 17 تصویر متعلق به دوره صفوی و قاجار است که به‌صورت هدفمند انتخاب‌شده و موردمطالعه قرارگرفته‌اند. نتایج پژوهش نشان داد که؛ فرم کلی قاشق‌ها در هر دو دوره صفوی و قاجار، از الگوی کاملا مشابهی پیروی نموده است و جزئیات مشترکی دارد. وجود نقوشی چون هندسی، اسلیمی، گل‌های چند پر و نقوش حیوانی در هر دوره نمایانگر میزان تاثیرپذیری مشترک این هنرها از الگوهای مشابه است. ترکیب‌بندی اجزای قاشق‌ها شامل دهانه، دسته و تزیینات که به‌صورت یک‌تکه و چندتکه ساخته‌شده‌اند. تزیینات دربردارنده نقوش متنوع و مختلف با ساختار و به روش انتقالی است. قاشق‌ها غالبا یک‌تکه و از چوب گلابی و با فن منبت و مشبک ساخته‌شده‌اند. استفاده از الگوی یکسان دهانه و دسته، هنرمندان مشترک، منطقه جغرافیایی، نوع چوب‌های موجود و قابل‌استفاده برای قاشق‌تراشی و محدودیت فضای طراحی و ساخت برای استفاده از نقوش متنوع‌تر از ویژگی‌های پرکاربرد در ساخت قاشق‌های چوبی است.
Wooden spoons are among the works of art that are known as decorative and functional objects in the Safavid and Qajar periods. Identifying and examining the features used in the spoons of each period indicates the repetition and continuity of these features in the decorations, composition and general structure of these spoons. Since these spoons have similar artistic and technical characteristics and were made in a close period of time, the main question of the article is what are the commonalities and technical and artistic differences between Safavid and Qajar wooden spoons? And the sub-question is, in the old wooden spoons, in terms of artistic features, what is more emphasized and what is the most common and widely used technical and artistic features in decorations?. The purpose of this study is to identify and analyze the artistic and technical features of these spoons based on their description and adaptation to identify their common and different aspects and thus determine the most common and most widely used technical and artistic features in them by examining the amount of commonalities. The method used for research is descriptive-comparative with a qualitative approach. Data collection was done using written documents. Statistical samples of the research are 17 images belonging to the Safavid and Qajar periods that have been purposefully selected and studied. The results of the research showed that the general shape of the spoons, has followed a completely similar pattern and has common details. Existence of designs such as; Geometric, Islamic, multi-feathered flowers, animal motifs in each period, shows the common influence of these arts from similar patterns. The composition of the spoon components includes openings, handles and decorations that are made in one piece and several pieces. The decorations include various designs with a structure of 1/1 and 1/2, by transfer method. The spoons are often made of one piece of pear wood with an inlaid and lattice technique. Using the same pattern of openings and handles, common artists, geographical area, type of wood available and usable for cutting spoons and limited design and construction space space to use more diverse designs are common features used in making wooden spoons.
(
, 
, 
)
