چکیده:
سیاست خارجی ایران در دوران نخستوزیری دکتر مصدق مبتنی بر نظریهی «موازنهی منفی» بود که بر حفظ استقلال ملی تأکید میشد و شاه از دخالت در سیاست خارجی کشور منع شده بود، اما پس از کودتا به دلیل حساسیت موضوع نفت و مناسبات بینالمللی، شرایط خاورمیانه و جنگ سرد، شاه سکان سیاست خارجی کشور را در دست گرفت. هدف اصلی این مقاله این است تا تأثیرات کودتای 28 مرداد را بر سیاست خارجی ایران در قبال قدرتهای آمریکا و انگلیس به عنوان طراحان کودتا بررسی نماید و از منظر روابط بینالملل این تأثیرات را بر فضای سیاسی و روابط خارجی ایران در منطقه و جهان تبیین نماید. پرسش اصلی مقاله هم این است که: چه نشانههایی از تأثیرات کودتا بر سیاست خارجی ایران میتوان یافت؟ یافتههای این پژوهش نشان میدهد که پس از کودتا مشخصاً تز «موازنهی منفی» جای خود را به «موازنهی مثبت» داد که ماهیت سیاست خارجی کشور را تغییر داد و یکی از مهمترین پیامدهای آن افزایش دامنه نفوذ آمریکا درایران بود. این مطالعه از نوع نظری- بنیادی بوده و به روش توصیفی- تحلیلی و براساس گفتمان «تحول انقلابی» چالمرز جانسون که یک روش ساختارگرایانه_کارکردی میباشد و با استفاده از منابع کتابخانهای صورت گرفته است که در آن ایران به عنوان کشوری پیرامونی در چارچوب نظریهی وابستگی تعریف و در نظام سیاسی غرب ادغام شده بود و همین وابستگی از دلایل مخالفان رژیم پهلوی بشمار میرفت که در نهایت در کنار دیگر عوامل در سقوط رژیم پهلوی تأثیرگذار بودند.
Iran's foreign policy during Dr. Mossadegh's presidency was based on a "negative balance" theory that emphasized the preservation of national independence, and the Shah was barred from interfering in the country's foreign policy, but after the coup due to the sensitivity of the oil issue. And international relations, the situation in the Middle East and the Cold War, took the helm of the country's foreign policy. The main purpose of this article is to examine the effects of the coup d'etat of 28 August on Iran's foreign policy towards the US and British powers as coup planners and from the perspective of international relations, these effects on Iran's political climate and foreign relations in the region and Explain the world. The main question of the article is: What signs of the coup's effects on Iran's foreign policy can be found? The findings of this study show that after the coup, the thesis of "negative balance" clearly gave way to "positive balance", which changed the nature of the country's foreign policy and one of its most important consequences was to increase the scope. There was American influence in Iran. This study is of theoretical-fundamental type and descriptive-analytical method and based on the discourse of "revolutionary transformation" of Chalmers Johnson, which is a structuralist-functional method and has been done using library resources in which Iran as a peripheral country in The framework of the theory of dependence was defined and integrated
خلاصه ماشینی:
در نوع نگاه پادشاهان ايران در حوزه سياست خارجي هدفمند و با فاکتور حفظ منافع ملي قطعاً بايستي تفاوت هايي قائل بود، به طور مثال پادشاهي چون رضاشاه با وجود اينکه انگليسي ها در روي کار آمدنش نقش بسياري داشتند ولي در عرصه ي داخلي به کمک ارتش و با روحيه نظامي گري که داشت ، امنيت و نظمي فراگير ايجاد کرده بود و به اين نتيجه رسيده بود که بايستي به دنبال قدرت سومي همچون آلمان نازي در روابط خارجي بود تا کشور از زير بار نفوذ و سلطه ي روس و انگليس خارج شود، که همين امر موجب حمله متفقين به کشور و اشغال ايران در جنگ جهاني دوم و کناره گيري وي از قدرت گرديد.
بنابراين تا اواخر دهه ي ١٩٥٠ ايران کاملاً در نظام سياسي و نظامي غرب ادغام شد و اين امر موقعيت شاه را کاملاً تحکيم بخشيد(بشيريه ، ١٣٩٧: ٤ ٤١) صرف نظر از اينکه آمريکاييها و انگليسي ها علت طراحي کودتا را تمايل دکتر مصدق به حزب توده و کمونيست ها و به بهانه ي نجات مردم ايران از غلتيدن در دامن کمونيسم شوروي در خلال جنگ سرد عنوان کرده اند، بايستي گفت که درست است رقابت بين المللي دو ابرقدرت آمريکا و شوروي تحت عنوان جنگ سرد بر سر هژموني خود در مناطق مختلف دنيا قابل ارزيابي است اما بر خلاف ادعاي آنها مدرکي دال بر گرايش دکتر مصدق به اردوگاه شرق و نمايندگان آنها در ايران (حزب توده ) و ديگر کمونيست ها ارائه نکرده اند بلکه در واقع به خطر افتادن منافع اقتصادي شأن در ايران و ترس از الگو قرار گرفتن ملي شدن صنعت نفت ايران در ديگر نقاط خاورميانه و مناطق نفت خيز جهان انگيزه ي اصلي آنان براي طراحي کودتاي ٢٨ مرداد بوده است .