مقاله

نویسنده: گرجیان، محمدمهدی ؛ شاکری، رضا ؛

حکمت اسلامی بهار 1401، سال نهم - شماره 1 ، ب (حوزه علمیه/ISC (‎21 صفحه - از 55 تا 75 )

کلیدواژه ها: انتزاع صورت ادراکی از ماده اتحاد مدرک با مدرک اشراق عقل فعال بر صور جزئیه مشاهده عن بعد ادراک عقلی عقل فعال intellectual perception abstraction of the form of perception from its matter known union the Active Intellect the Active Intellect on particular forms of perception observation from afar the knower-and-known union the Active Intellect عقل ادراک نفس اتحاد کـه انتزاع نفـس بـه

fa ar en

چکیده:

ادراک که یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های نفس است، در فلسفه رایج به چهار قسم تقسیم می‌شود. کامل‌ترین بخش ادراک، تعقل یا ادراک عقلی است و فصل ممیّز نفس ناطقه از نفس حیوانی نیز می‌باشد. اینکه ادراک چگونه در تطورات خود از مرحله احساس به تعقل منتهی می‌شود و نیز چگونه از عوامل بیرونی ـ به‌خصوص عقل فعال ـ بهره می‌برد تا به درک کلیات (تصوری و تصدیقی) نائل گردد، از پرسش‌های این نوشتار است. در این مساله، فلسفه مشّائی و حکمت متعالیه هم‌سویی قابل‌توجهی دارند. لکن بر حسب دیدگاه خاصّی که در اصل ادراک دارند، انظار مستقلی نیز در این مورد ارائه می‌کنند. مشائیان ادراک را از قبیل انتزاع و پالایش مدرک از ماده (و غواشی) می‌دانند. اما فیلسوفان صدرایی ادراک را ناشی از اتحاد مدرک (= نفس) با مدرک قلمداد می‌کنند. تبیین چگونگی تعامل نفس با عقل فعال به‌عنوان یکی از مولفه‌های اصلی ادراک عقلی، در این دو مکتب فلسفی و مکانیسم پیچیده‌ای که بر آن حاکم است، موضوع اصلی این نوشتار است.

خلاصه ماشینی:

‌. ‌لکن ‌اين ‌تجريـد‌يـک ‌تجريـد‌نـاقص ‌اسـت ؛‌چـون ‌ صورت ‌را‌اولا‌همراه ‌با‌غواشي‌و‌عوارضش ‌ـ‌که ‌منغمر‌در‌ماده ‌شيء‌‌هستند‌ـ‌به ‌چنگ ‌مي‌آورد‌وثانيـا‌ صورت ‌را‌درحالي‌که ‌مدرک ،‌متصل ‌به ‌ماده ‌است ‌تحصيل ‌مي‌کند. ‌بلکه ‌آنچه ‌که ‌معلوم ‌حضـوري‌ ماست ،‌معلوم ‌بالذات ‌(يعني‌همان ‌صورت ‌شيء)‌است ‌و‌خلط ‌آن ‌با‌معلـوم ‌بـالعرض ‌ايـن ‌گمـان ‌را‌ ايجاد‌مي‌کند‌که ‌ما‌به ‌خود‌خارج ‌علم ‌حضوري‌پيدا‌مي‌کنيم . ‌پرسش ‌اين ‌است ‌که ‌مدرکي ‌مثل ‌مفهوم ‌انسان ‌يا‌مفهوم ‌شجر‌که ‌به ‌هـيچ ‌وجـه ‌مـادي‌و‌ جزئي‌نيستند،‌از‌کدامين ‌موطن ‌انتزاع ‌شده ‌اند؟‌اين ‌پرسش ،‌بـه ‌گونـه ‌اي‌فکـر‌فلسـفي‌را‌بـه ‌چـالش ‌ ١. ‌توضيح ‌و‌شرح ‌عبارت ‌ابن ‌‌سينا‌در‌مبحث ‌نفس ‌شفا،‌راجع ‌به ‌اين ‌مسأله ‌اين ‌است :‌عقـل ‌ 64 فعال ،‌نفس ‌انسان ‌را‌در‌مورد‌معقولات ،‌از‌قوه ‌‌به ‌فعليت ‌خارج ‌مي‌کند‌و‌چون ‌خود،‌صور‌عقليه ‌را‌اعطـا‌ مي‌کند،‌مي‌بايست ‌خودش ‌عقلي‌بالفعل ‌بوده ‌و‌در‌برگيرنده ‌همه ‌صور‌عقليه ‌باشد. ‌ هرگاه ‌نفس ‌ناطقه ‌به ‌واسطه ‌اشراق ‌و‌تابش ‌عقل ‌فعال ‌بر‌آن ‌صورت ‌خياليـه ‌خـاص ،‌نسـبتي ‌بـا‌آن ‌ صورت ‌برقرار‌کرد،‌در‌وعاء‌نفس ‌از‌ناحيه ‌عقل ‌فعال ‌چيزي‌پديد‌مي‌آيـد‌(مـنعکس ‌مي‌شـود)‌کـه ‌از‌ يک ‌حيث ‌با‌آن ‌صورت ‌مسانخ ‌است ،‌ولي‌از‌حيثي‌ديگر‌مسانخ ‌نيسـت . ‌پس ‌اينکه ‌گفته ‌شد‌صورت ‌خياليه ‌تبديل ‌به ‌مجرد‌مي‌شـود،‌معنـايش ‌ايـن ‌ است ‌که ‌صورت ‌جزئيه ‌و‌خياليه ‌که ‌معقول ‌بالقوه ‌بود،‌به ‌واسطه ‌انعکاس ‌و‌تابش ‌عقل ‌فعال ،‌اثـري‌در‌ نفس ‌پديد‌آورد. ‌پس ‌مطالعه ‌صورت ‌حسيه ‌زيد‌و‌علي ‌(مثلا)‌بـه ‌منزلـه ‌آن ‌اسـت ‌ که ‌نفس ،‌خود‌را‌به ‌سمتي‌قرار‌داده ‌است ‌که ‌صورت ‌عقلي‌انسان ‌در‌آن ‌منعکس ‌شود. فرايند انعکاس صورت در نفس مي‌شود‌گفت :‌مشاء‌صورت ‌معقوله ‌را‌حاصل ‌از‌اين ‌مي‌دانند‌که ‌وقتي‌نـور‌عقـل ‌فعـال ‌بـه ‌صـورت ‌ محسوسه ‌(يا‌به ‌صورت ‌معقوله ‌اي)‌تابيد،‌انعکاس ‌اين ‌تابش ‌در‌قوه ‌عاقله ‌به ‌شـکل ‌يـک ‌امـر‌معقـول ‌ است . ‌اين ‌مسأله ‌هم ‌که ‌عقل ‌فعال ‌خزانه ‌همه ‌معقولات ‌است ،‌به ‌جاي‌خود‌باقي‌است . سوم ‌اينکه ‌وقتي‌گفته ‌مي‌شود‌نفس ‌به ‌مقام ‌عقل ‌فعال ‌برسد،‌معنايش ‌اين ‌است ‌که ‌نفس ‌در‌درون ‌ خود،‌همانند‌عقل ‌فعال ‌شود؛‌چنان ‌که ‌نفس ‌در‌درون ‌خود‌به ‌موقعيـت ‌مثـال ‌برسـد‌کـه ‌بـه ‌آن ‌مثـال ‌ متصل ‌مي‌گويند.

دریافت فایل ارجاع :
(پژوهیار, , , )

دانلود PDF
دانلود HTML

لینک کوتاه:

صفحه:

ورود / عضویت

برای مشاهده متن مقاله و یا دانلود آن لازم است وارد پایگاه شوید. در صورتی که عضو نیستید از قسمت عضویت اقدام فرمایید.

ورود