چکیده:
مفهوم عادت، از مضامین موردتوجه صاحبنظران در امر تربیت به شمار میرود. در این فرآیند، بهوسیله تمرین و تکرارِ یک کنش، دشواری انجام آن بهتدریج آسان شده و جزئی از خلقوخوی انسان میگردد. هدف پژوهش حاضر، شناسایی اقتضائات فقهی تربیتِ مبتنی بر عادت ازمنظر امام علی علیهالسلام است. مراد از اقتضائات فقهی، مواردی است که بهغیراز مباح در احکام خمسه آمده و شامل واجب، مستحب، حرام و مکروه میشود. بدین منظور بیانات مرتبط با مفهوم عادت، از کلام امیرالمؤمنین علیهالسلام بر اساس روش نمونهگیری هدفمند انتخاب و سپس اقتضائات موردنظر به کمک روش اجتهادی، استخراج و تحلیل شد. یافتههای پژوهش عبارتاند از: ابتنای عادات بر حقمداری، کنترل مبدأ گرایشی، مواجهه فراکنشی با عادات نامطلوب، بسترسازی در بازاندیشی ارادی، شکیبایی در جایگزینی عادت، ایجاد مقبولیت عاطفی، اِعمال ریاضت هدفمند، اجتناب از تغییر در طبع بنیادین، تقدم رذیلتزدایی بر فضیلتآفرینی، صیانت از عادات مطلوب. بررسی یافتهها نشان میدهد که برخی اقتضائات مذکور، «بنیادی» و بعضی «ضمنی» هستند. اقتضائات بنیادی نیز خود بر سه قسم «پیشینی»، «فرآیندی» و «پسینی» به مکلف یعنی مربی تعلق میگیرند.
The concept of habit is one of the topics considered by experts in education. In this process, through practice and repetition of an action, the difficulty of doing it gradually becomes easier and becomes part of the human mood. The aim of the present study is to identify the jurisprudential requirements of habit-based education from the perspective of Imam Ali. What is meant by jurisprudential requirements are the cases that are mentioned in the five rulings in addition to the permissible ones and include the obligatory, mustahab, haram and makrooh. For this purpose, the statements related to the concept of habit were selected from the words of Amir al-mu'minin (as) based on the method of purposeful sampling and then the required requirements were extracted and analyzed with the help of intellectual method. Findings include: adherence to rights management, control of tendency, tendency to react negatively to adverse habits, bedrock in voluntary rethinking, patience in habit replacement, emotional acceptance, purposeful austerity, avoidance of change in fundamental nature, precedence Virtue deconstruction on virtue-creation, protection of desirable habits. Examination of the findings shows that some of these requirements are "fundamental" and some are "implicit." The basic requirements themselves are given to the obligor, the instructor are classified in three categories: "precedent", "process" and "posterior".
خلاصه ماشینی:
اهداف پيرامون فقه ، ازآنجا کـه درصـدد رشـد و نشريات علمي دانشگاه جامع امام حسين (عليه السلام ) ٣٧ تعالي انسان است ، ميتواند نظر تربيت و دانش متولي آن را نيز به خود جلب نمايـد.
ميتوان گفت که پرورش منش ، متأثر از فلسفه اخلاق فضيلت مآب است و حکايت از اين دارد که در تربيت ، پروراندن منش اخلاقي، بااهميت اسـت و ايـن مهـم از طريـق تمـرين و تکـرار و ايجـاد 3 2 عادات مطلوب فراهم ميشود (داوودي، ١٨١:١٣٨٥).
کــوهن ٦ (٢٠٠٥) بــسياري از برنامـه هـاي تربيـت مـنش را مشـکوک مـيبينـد و معتقـد اسـت کـه روش هاي آموزشي آن تلقيني بوده ، موجب درگيري عميق و تفکر انتقادي نمـيشـوند؛ بـه عـلاوه ، تعهد پايدار نسبت بـه ارزش ها را فراهم نميسـازند (حقيقـت و مزيـدي، ١٣٨٧، ص ١١٣) همچنـين ريچ ٧ (١٩٩١) بيان داشته که بر اساس نتايج يک پژوهش ، رفتار اخلاقي اشخاص ، مبتني بـر صـفات منشي نيست و بر اساس موقعيت شکل ميگيرد؛ درواقع ، افراد بنا بر آنچه موقعيت اقتضاء مـيکنـد، ممکن است اخلاقي يا غيراخلاقي عمل کنند (داوودي، ٢٤:١٣٨٥).
درمجموع ميتوان گفت که ديدگاه هاي مخالف و موافق در اين زمينه ، تقابلي دوسويه را رقـم ميزند؛ ازنظر موافقان ، صفات و ملکات فاضله را بايد از طريق فرآينـد عـادات ايجـاد نمـود و ايـن امر، سبب صرفه جويي در صرف زمان و نيرو شده و تسهيل اقـدامات تربيتـي را بـه دنبـال دارد؛ امـا ازمنظر مخالفان ، عادت دادن ، موجب سلب اراده ، اسـتقلال و خلاقيـت متربـي مـيشـود (کريمـي، .
بر اين اساس ، فراواني بالاي الفاظ امـر در ايـن نشريات علمي دانشگاه جامع امام حسين (عليه السلام ) ٥٣ روايات ، ناظر بر اهميت اراده در شکل گيري عادات است .