چکیده:
ﺣﺲ ﻣﮑﺎن، ﺣﺲ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﮑﺎﻧﯽ و ﻫﻮﯾﺖ ﻣﮑﺎن از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺑﺤﺮانﻫﺎی ﻣﻌﻤﺎری ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﺖ. ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ ﻋﺒﺎدی-اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮای اداﻣﻪ ﺣﯿﺎت ﭘﻮﯾﺎ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻗﻮی ﺑﺎ ﺣﻮزه ﮐﺎرﮐﺮدی ﺧﻮد اﺳﺖ. اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ زﻣﯿﻨﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﯿﻮﻧﺪی اﻧﺴﺎﻧﯽ، ﮐﺎﻟﺒﺪی و ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽﺷﻮد. ﻣﺴﺠﺪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﻧﻈﺎمﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دارد. ﻣﺴﺎﺟﺪ در ﻣﻌﻤﺎری اﺳﻼﻣﯽ از ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﺴﯿﺎر رﻓﯿﻌﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺪی ﮐﻪ در اﻧﮕﺎرهﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ، ﻣﻌﻤﺎری اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﻤﺎری ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﮔﻮﯾﯽ اﮔﺮ ﻣﺴﺠﺪ را از ﻣﻌﻤﺎری اﺳﻼﻣﯽ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﭼﯿﺰی از آن ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ. ﺑﻨﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻣﺤﻮرﯾﺖ ﻣﺴﺠﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪد ﺧﻮد در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻌﻨﻮی، ﻧﻘﺸﯽ ﻫﺪاﯾﺖﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮای اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪﺳﻮی ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل دارد. ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎد اﺳﻼم و ﺷﮑﻮه و ﻋﻈﻤﺖ ﻣﻌﻤﺎری اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮد ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺗﺒﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪهی ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎی دﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﺣﯿﺪ، ﻧﺒﻮت، ﻣﺒﺪا و ﻣﻌﺎد، آراﻣﺶ ﯾﺎد ﺧﺪا، ذﮐﺮ، ﻋﺪم دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ زرقوﺑﺮق ﻣﺎدی و... ﺑﺎﺷﺪ. ﻣﺠﻤﻮﻋﻪی اﯾﻦ ﻣﻮارد ﯾﺎد ﺷﺪه، ﺣﺲ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ را در ﻣﺴﺠﺪ ارﺗﻘﺎ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻓﻨﯽ، ﮐﺎر ﻋﻠﻤﯽ و اراﺋﻪی راﻫﮑﺎرﻫﺎی ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ دارد. در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺣﺎﺿﺮ 10 ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺪﯾﺪاﻻﺣﺪاث در ﺷﻬﺮ دﯾﻮاﻧﺪره)اﺳﺘﺎن ﮐﺮدﺳﺘﺎن( ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﭘﺲ از ﺑﺎزدﯾﺪ ﻣﯿﺪاﻧﯽ و اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎی ﻣﻌﻤﺎری اﺳﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ، ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ و ﻗﻮت ﻫﺮ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎ روش SWOT اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ارزﯾﺎﺑﯽ ﺣﺲ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﯾﺪه و ﻃﯽ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪای ﺑﯿﻦ ﮐﺎرﺑﺮان ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺗﻮزﯾﻊ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻧﻤﺮهی ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﻧﻈﺮات ﭘﺎﺳﺦدﻫﻨﺪﮔﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه و 10 ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮔﺮوﻫﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪی ﮐﻪ دارای ﻧﻤﺮهی ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﻮدهاﻧﺪ، ﭼﻪ اﺻﻮﻟﯽ در آنﻫﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ و آﯾﺎ ﻣﯽﺷﻮد ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﻃﺮاﺣﯽ و اﺟﺮای ﻣﻌﻤﺎری ﻣﺴﺎﺟﺪ را ﺑﻪ ﻗﻮت و ﺗﻬﺪﯾﺪ را ﺑﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد؟ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻤﺎران را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع آﮔﺎه ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ راﻫﮑﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻮﺗﺎهﻣﺪت ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺣﺲ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻓﻌﻠﯽ را ارﺗﻘﺎ ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﺴﺎﺟﺪ آﺗﯽ اﺻﻮل ﺣﺲ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﻣﺴﺎﺟﺪ را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ.
خلاصه ماشینی:
شاخص هاي ارزيابي حس معنويت مشخص گرديده و طي پرسشنامه اي بين کاربران مساجد توزيع گرديده است در نهايت نمره ي حاصله از نظرات پاسخ دهندگان مشخص شده و ١٠ مسجد باهم مقايسه گروهي شده اند تا مشخص گردد که مساجدي که داراي نمره ي بالايي بوده اند، چه اصولي در آن ها رعايت شده است و آيا مي شود نقاط ضعف طراحي و اجراي معماري مساجد را به قوت و تهديد را به فرصت تبديل کرد؟ نتايج تحقيق مي تواند معماران را نسبت به حساسيت موضوع آگاه نمايد تا با راهکارهايي کوتاه مدت بتوانند حس معنويت مساجد فعلي را ارتقا بدهند و همچنين در طراحي مساجد آتي اصول حس معنويت مساجد را رعايت نمايند.
دلبستگي مکاني، در بين افراد و محيط هاي معني دار، پيوند رخ مي دهد و بسيار مورد توجه علمي قرار گرفته است (;٢٠٠٣,Giuliani و٥٦، ١٩٩٢,low&Altman و ٩٣).
دلبستگي مکاني پيوندي ست که بين افراد و محيط هاي معنادار آنها رخ مي دهد و در سال هاي اخير توجه محافل علمي زيادي را به خود جلب کرده است که مسجد نيز يکي از اين مهمترين مکان ها مي باشد.
اين تعريف مفهومي از مکان در طول زمان و ضرورت شکل گيري معنا ناشي از تعامل و ادراک انساني در بستر زمان ، مسأله اي است که به بعدي از حس مکان اشاره مي نمايد که عمدتا به بعد ناآگاهانه و ادراکي تجربه افراد دلالت دارد که از آن به وابستگي و حس تعلق تعبير ميشود که حس به صورت ريشه دار تجربه مي شود و بخش هاي اجتماعي و فرهنگي را نيز در برمي گيرد.