چکیده:
محققان از منظرهای گوناگونی به تفسیر موضوعی پرداختهاند که حاصل آن ابداع شیوههای متفاوت در این سبک تفسیری است. یکی از رویههایی که در عصر حاضر نظر جامعه علمی را به خود معطوف ساخته، سبک تفسیر موضوعی تنزیلی است. از آنجا که این رویه، مدعی کشف روشهای نهادینهسازی آموزههای قرآنی است، بررسی میزان کارآیی آن در این مقاله بررسی شده است. بدین منظور ابتدا به مبانی این رویه که عبارت است از «مشروعیت و جواز تفسیر به ترتیب نزول»، «امکان دستیابی به ترتیب نزول»، «حکیمانه بودن قرآن در محتوا و روش»، «انسجام آیات و سور»، «عدم تعارض تفسیر تنزیلی با قول توقیفیت آیات و سور در مصحف رسمی» و «گفتاری بودن کلام قرآن» اشاره و سپس تحت عناوین «عدم مشروعیت تفسیر به ترتیب نزول»، «عدم تأثیر ترتیب نزول در فهم مراد الهی»، «عدم اطمینان به ترتیب سور»، «تغییر قرآن»، «دشواری یافتن محور اصلی هر سوره» به روش توصیفی ـ تحلیلی مورد ارزیابی قرار گرفته است که حاصل آن کارآمدی نسبی این رویه تفسیری است؛ هر چند نیازمند تنقیح و بازنگری جدی در برخی از مبانی آن میباشد.
The evaluation of the basics of revelation-order thematic interpretationResearchers have addressed thematic interpretation from various perspectives, which has resulted in the development of different methods for this interpretation style. One of the practices that has attracted the attention of the scientific community in the present age is the revelation-order thematic interpretation style. Since this practice claims to discover the methods of institutionalizing the Qur’anic teachings, the method efficiency is studied in this paper. For this purpose, the principles of the method are discussed including "legitimacy and permission", "the possibility of access the order of revelation", "the wisdom of the Qur'an in content and method", "coherence of verses and surah’s", "no conflict between the revelation-order interpretation and the order of surah’s and verses in the official Mus’haf " and "the eloquence of the word of the Qur’an. Under the headings of "illegitimacy of interpretation in the order of revelation", "no effect in understanding the meaning of Qur’an", "uncertainty in the order of surah’s", "changing the Qur’an" and "difficulty in finding the main theme of each surah", the interpretative procedure has been evaluated by a descriptive-analytical method, which results in the relative efficiency of the procedure, although it needs serious revision in some of its principles.
خلاصه ماشینی:
تدرجمحوری، لازمه تربیت محقق در رویه تنزیلی هدف اصلی و کلان قرآن را به تصریحِ برخی آیات (تکویر، 27-28؛ اسراء، 9)، هدایت میداند؛ هدایتی که با توجه به آیه اول سوره ابراهیم «کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلى صِراطِ الْعَزیزِ الْحَمید» تنها ارائه طریق نیست و به منظور ایجاد تحول معرفتی و خروج از جهالت و ظلمت به سمت هدایت و نور صورت میپذیرد؛ همچنان که برخی محققان تصریح کردهاند رسالت کلی قرآن، افزون بر هدایت شناختی، تربیت عملی و ایجاد تحول ریشهدار و همهجانبه فردی و اجتماعی است (حکیم، 1425ق، ص49؛ مصباحیزدی، 1392، ج2، صص23 _44).
عدم تعارض تفسیر تنزیلی با توقیفیت آیهها و سورهها در مصحف رسمی درباره توقیفیبودن آیات قرآن، حضور مستقیم پیامبر اکرم| در فرایند ثبت و تدوین مجموعه آیات هر سوره، چنان شهرت دارد که برخی ادعای اجماع کردهاند (سیوطی، بیتا، ج1، ص161)، به نحوی که تفسیر معتبر در ترتیب نزول، تفسیری است که در آن چینش آیات تغییر نکند و این مبنای کار مفسر باشد، هرچند به جابهجایی احتمالی آیات توجه دارد (بهجتپور، 1392، ص136)؛ اما بر سر توقیفیبودن سورههای قرآن بین دانشمندان اختلاف نظر وجود دارد.
محقق در رویه تنزیلی بر این باور است که حتی در صورت پذیرش توقیفیبودن سورهها، تفسیر به ترتیب نزول منافاتی با آن ندارد و میتواند شکل ظاهری قرآن طبق مصحف رسمی باشد و کشف گامهای تحول جامعه اسلامی براساس ترتیب نزول.