پژوهش تطبیقی آیۀ رضوان با رویکرد عدالت صحابه مقاله

مسئلۀ عدالت صحابه از مهم‌ترین و پرچالش‌ترین مسائل تاریخ صدر اسلام است؛ بزرگان اهل سنت به استناد ادلۀ قرآنی و روایی، تمامی صحابه را عادل دانسته‌اند؛ مهم‌ترین دلیل ارائه شده برای عدالت صحابه، آیۀ رضوان است که با توجه به آن، ادعا می‫شود تمامی صحابه یا مجموع حاضرین در بیعت رضوان، عادل هستند. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، عدالت تمامی صحابه یا شرکت‫کنندگان را مورد ارزیابی قرار می‫دهد؛ یافته‌های این نوشتار چنین است؛ نخست: از آیه، عدالت تمامی صحابی شرکت‫کننده در بیعت اثبات نمی‫گردد؛ دوم: بیعت رضوان نمی‫تواند عدالت تمامی صحابه در تمام عمر را اثبات نماید و اینکه این آیه تنها بر رضایت خداوند به‫صورت مشروط و آن هم در آن زمان و از گروهی خاص از صحابۀ حاضر در بیعت، دلالت می‌کند. عمده‫ترین ادلۀ نقد عدالت صحابه در این آیه دو مسئلۀ است؛ نخست اینکه رضایت خداوند منحصر به زمان نزول است و سپس آنکه خطا و لغزش‫های فراوان صحابه که در نگاشته‌های اهل سنت وجود دارد، نوعی نقض عدالت آنان است.

‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ برخی دیگر از عالمان اهل سنت، استدلال دیگری نیز دربارۀ عدالت تمامی صحابه ارائه نموده‌اند؛ آنان بر این باورند که «خداوند در این آیه از اهل بیعت رضوان راضی شده است. رضایت موقت خداوند عالمان اهل سنت معتقدند رضایت خداوند منحصر به زمان صلح حدیبیه نبوده است، بلکه شامل تمام عمر صحابه می‫شود؛ در پاسخ این ادعا می‫توان چنین گفت که این ادعا بدون دلیل است؛ زیرا نهایت چیزی که از آیه می‫توان استفاده نمود، این است که خداوند در همان زمان بیعت، از بیعت‫کنندگان راضی بوده است و دلالتی بر رضایت ابدی از صحابه ندارد؛ اگر خداوند رضایت ابدی بیعت‫کنندگان را اراده کرده بود، باید سیاق آیات را طوری تبیین می‫نمود که دلالت بر رضایت دائمی از آنان داشته باشد. ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ همانطور كه از آیۀ شریفه استفاده می‫شود، این افراد با وجود ادعای اسلام مورد عتاب پیامبر قرار گرفتند؛ حال چگونه این اصحاب آن حضرت می‌توانند در همان صلح حدیبیه مورد رضایت الهی قرار گرفته باشند؟!‬‬‬‬ در نتیجه طبق آیات فوق همۀ بیعت‫کنندگان عادل نبودند و بسیاری از آیات علیه این افراد بعد از نزول آیۀ رضوان نازل شده است؛ این نزول خود دلالت دارد که رضایت خداوند منحصر در همان زمان نزول است و شامل تمام حیات بیعت‫کنندگان نمی‫شود.