چکیده:
در زمان حاکمیت عثمانی ها برعراق ، بخش عمده ای ازساکنان این سرزمین
در قالب ایلات و قبایل کوچ رو زندگی می کردند. روند مهاجرت قبایل به عراق
که از همان صدر اسلام و از شبه جزیره عربستان آغازگردیده بود ، طی دهه ها و
سده های بعدی نیز همچنان ادامه یافت. به گونه ای که این روند در فاصله قرو ن
شانزدهم تا نوزدهم میلادی شتاب بیشتری به خود گرفت. عثمانی ها در طول قرن
نوزدهم تلاش نمودند تا از طریق انجام پاره ای از اصلاحات اداری نظارت مستقیم
خود را بر ولایاتی چون عراق که قبلا به دست حکام محلی افتاده بود ، تجدید
کنند. از جمله اقدامات عثمانی ها در راستای تقویت شالوده های قدرت خود در
عراق اسکان قبایل و ایجاد یک روش منظم در اجاره و بهره برداری از زمین بود .
به این ترتیب در قرن نوزدهم بخش عمده ای از قبایل اسکان یافتند وکشاورزی را
پیشه خود نمودند. قبایل اسکان یافته عمدت ا در اطراف شهرهای مقدس نجف
وکربلا مستقر گردیدند. انتقال قبایل از مرحله چادرنشینی به کشاورزی و ضرورت
انطباق با شرایط جدید مانند مناسک دینی ، ارتباط قبایل با این دو شهر را تحکیم
بخشید. این ارتباط به تدریج و تحت تاثیر عواملی باعث گسترش تشیع در میان
آنان گردید. بررسی نتایج سیاست عثمانی ها در اسکان عشایر در جنوب عراق و
نقش آن در تحول مذهبی این قبایل از تسنن به تشیع محور مقاله پیش رو را
تشکیل می دهد.
خلاصه ماشینی:
نويسنده کتاب «العشائر العراقيه » در اين مورد مي نويسد: در دوران حاکميت عثماني ها بر عراق به واسطه دگرگوني هاي سريع ، جنگ هاي داخلي و عدم توانايي حکومت مرکزي (استانبول ) در ايجاد امنيت ، قبيله به مثابه تنها ارگان سياسي ، اجتماعي و اقتصادي بود که افراد با آن در ارتباط بودند و 17 اين سازمان افراد را مورد حمايت قرار داده ، از حيثيت و اموال شخصي آنان محافظت مي کرد.
اما فرايند تغيير مذهب قبايل متأثر از عواملي بود که در رأس آن مي توان به حملات وهابيون به نجف و کربلا ، جايگاه و موقعيت اين دو شهر به عنوان شهرهاي تجاري حاشيه صحراي عراق ، تغيير جريان آب فرات و از همه مهم تر سياست عثماني ها براي اسکان قبايل که در سال ١٨٣١م /١٢٤٧ ق آغاز شد اشاره کرد.
گذر قبايل از زندگي چادرنشيني به فعاليت هاي کشاورزي ، نظم قبايل را بر هم زد و بحراني عظيم ميان قبيله نشينان ايجاد کرد به گونه اي که آنها را مجبور نمود تا هويت شان را مورد تجديد نظر قرار دهند و خود را در نقش اجتماعي مذهبي محيط اطرافشان بازيابي کنند.
٣٩ در شرايطي که در اوايل قرن نوزدهم ، بخش عظيمي از مناطق کشاورزي مرکز و جنوب عراق تحت يک سيستم مالکيت مشاع قبيله اي قرار داشت ، تا پايان اين قرن خاندان هاي برجسته قبايل ، بسياري از اين اراضي را به نام خود ثبت کرده بودند.