چکیده:
تغییر کاربری اراضی یکی از فاکتور‌های مهم در تغییر وضعیت هیدرولوژیکی جریان، فرسایش و رسوب و گاهی اوقات انهدام تنوع زیستی می باشد. هدف از این پژوهش بررسی وضعیت تبدیل بارش به رواناب حوزه در شرایط کاربری فعلی نسبت به شرایط بهینه می-باشد. بدین منظور پس از تهیه نقشه کاربری اراضی فعلی و نقشه توان اکولوژیکی حوزه (کاربری بهینه) اثرات کاربری اراضی روی تولید رواناب حوزه آبخیز نهر اعظم شیراز به وسیله اجرای مدل هیدرولوژیکی SCS در دو حالت کاربری فعلی و بهینه مورد بررسی قرار می‌گیرد. مقایسه سطوح کاربری‌ها در هر دو شرایط نشان میدهد که در کل در وسعت اراضی کشاورزی تغییر چندانی حاصل نشده است. اما در شرایط بهینه نسبت به شرایط فعلی 1/8 درصد از سطح اراضی شهری کاهش یافته و 18/17 درصد به سطح اراضی مرتعی افزوده میشود. همچنین نتایج نشان دهنده مقدار متوسط شماره منحنی 6/82 برای کاربری های فعلی و 2/75 برای کاربری‌های بهینه می‌باشد. نتایج حاصل از برآورد ارتفاع رواناب در دو شرایط مورد بررسی نشان میدهد که درصد کاهش ارتفاع رواناب در شرایط بهینه نسبت به فعلی با افزایش دوره بازگشت کمتر میشود، به طوری که بیشترین درصد کاهش ارتفاع رواناب مربوط به دوره بازگشت‌های 2، 5، 10 و 25 سال به ترتیب با 47/37، 97/29، 54/26 و 32/23 درصد است. این نتایج نشان میدهد که برنامه ریزی به منظور کاربری اراضی بر اساس استعداد آنها نقش قابل توجه‌ای در کاهش خسارات سیل و نیز هدرفت رواناب ها دارد.
Land use change is one of the most important factors affecting ydrological conditions, erosion and sometimes causing biodiversity destruction. The purpose of this research is evaluation of run off generation process in current land use condition in comparison to the optimized land use condition in Shiraz Nahre Azam watershed. To do this, after preparation of current and optimized (land use types regarding to land capability) land use maps, the effects of land use on run off generation was evaluated for the mentioned two conditions using SCS hydrological model. Comparison of the land uses in two conditions show that the area of agricultural areas do not show considerable differences. However, there is 8.1% decrease in urbanized area and 17.18% increase in range lands in optimized land use condition comparing to the current land use condition. Results also show that the overall value of CN in current land use condition is 82.6 where it is 75.2 in the optimized land use condition. The percentage of decrease in run off in optimized land use condition over the current land use condition decreases as the return period is increased, and the highest decrease of run off belongs to return periods of 2, 5, 10 and 25 years which is respectively 37.47, 29.97, 26.54 and 23.32%. The results of this research show that identification of the capability of the the lands is very important and the land use planning based on the land potential plays an important role on reduction of flood damages and run off loss.
خلاصه ماشینی:
بررسي نقش کاربري بهينه اراضي در توليد رواناب (مطالعه موردي: حوزه آبخيز نهر اعظم شيراز) محمدتقي دستوراني ١- استاد گروه مرتع و آبخيزداري، دانشکده منابع طبيعي و محيط زيست ، دانشگاه فردوسي مشهد، مشهد، ايران محمود رضا براهيمي- کارشناسي ارشد آبخيزداري ، دانشکده منابع طبيعي و کويرشناسي ، دانشگاه يزد، يزد، ايران علي اکبر کريميان - دانشيار گروه مرتع و آبخيزداري، دانشکده منابع طبيعي و کويرشناسي، دانشگاه يزد، يزد، ايران امير اسماعيل پور زرمهري- کارشناسي ارشد آبخيزداري، دانشکده منابع طبيعي و محيط زيست ، دانشگاه فردوسي مشهد، مشهد، ايران تاريخ دريافت : ١٤٠٠/٨/٤ تاريخ بازنگري: ١٤٠٠/٩/٢٤ تاريخ تصويب : ١٤٠٠/٩/٢٨ چکيده تغيير کاربري اراضي يکي از فاکتورهاي مهم در تغيير وضعيت هيدرولوژيکي جريان ، فرسايش و رسوب و گاهي اوقات منجر به مشکلات جدي در شرايط اکولوژيکي ميگردد.
شايسته و عابديان (١٣٩٨)، آثار تغيير کاربري اراضـي در دوره زماني (١٣٩٤-١٣٧٣) بر روي عمق و حجم رواناب با استفاده از مدل L-THIA٢ در حوزه 1 The Hydrologic Engineering Center’s Hydrologic Modeling System 2 Long-Term Hydrological Impct Assessment آبخيز زيارت بررسي کردند و به اين نتيجه رسيدند که در اثر تغيير کاربري عمق رواناب توليدي به طور متوسط ١٤/٢ ميلي متر در طي ٢١ ســال ، زمان ، عمق رواناب توليدي در حوضــه به طور متوســط افزايش پيدا کرده اســت .
1 Bales and Beston 2 Yeshewatesfa and Bardossy 3 Hörmann et all 4 Huismann et all 5 Yeo and Guldmann 6 Elfert et all 7 Water Balance Simulation Model سـاندار کومار و همکاران ١ (٢٠١٠) در تجزيه وتحليل رواناب براي حوزه آبخيز با استفاده از روش SCS-CN٢ و GIS٣ به اين نتيجه رسيدند که : ١.
(
, 
, 
)
