ارزیابی پتانسیل انتشار گردوغبار کلاس های ژئومورفولوژی استان ایلام با تاکید بر تغییر کاربری اراضی مقاله

برداشت، حمل و رسوب‌گذاری گردوغبار، فرایندهای سطحی ژئومورفیک مهمی هستند که آثار و پیامدهای زیست‌محیطی نامطلوبی برجای می‌گذارند. محیط‌های طبیعی تا وقتی که مختلف پایداری خود را از دست ندهند در مقابل فرسایش بادی مقاوم هستند، اما وقتی فعالیت‌های انسان پایداری این سطوح ژئومورفیک را تغییر می‌دهد مناطق مستعد فرسایش بادی بیشتر شده و پتانسیل انتشار گردوغبار افزایش یابد. در این پژوهش سعی شد پتانسیل انتشار گردوغبار کلاس‌های ژئومورفولوژی استان ایلام با تاکید بر تغییر کاربری اراضی ارزیابی شود. بدین منظور در ابتدا نقشه ژئومورفولوژی بر اساس طرح طبقه‌بندی ژئومورفیک خاستگاه‌های گردوغبار ترجیحی (PDS) و با ترکیبی از داده‌های سنجش‌ازدور و تعدادی نقشه موضوعی (سنگ‌شناسی و خاک) تهیه گردید. سپس با استفاده از تصاویر لندست 7 (سنجنده ETM+) و لندست 8 (سنجنده OLI) کاربری اراضی به ترتیب برای سال‌های 2000 و 2015 استخراج و با مقایسه آن‌ها، نقشه تغییر کاربری اراضی تهیه شد. سرانجام نقشه تغییر کاربری اراضی بر روی نقشه‌ ژئومورفولوژی همپوشانی شد تا وضعیت تغییر کاربری در هر کلاس ژئومورفولوژی مشخص گردد. نتایج نشان داد در استان ایلام 6 کلاس ژئومورفولوژی بر اساس طرح طبقه‌بندی ژئومورفیک خاستگاه‌های گردوغبار ترجیحی (PDS) وجود دارد. در اکثر این کلاس‌ها مهم‌ترین تغییر کاربری که صورت گرفته است، تغییر کاربری از مرتع به کشاورزی بوده است. هرچند ازنظر ژئومورفولوژی کلاس‌های a2 و c3 و 7 پتانسیل کمی در انتشار گردوغبار دارند، اما تغییر کاربری اراضی نه‌تنها در این سه کلاس، بلکه در سایر کلاس‌های ژئومورفولوژی باعث شده است پتانسیل انتشار گردوغبار کلاس‌های ژئومورفولوژی افزایش یابد.

Dust entrainment, transport, and deposition are important geomorphic surface processes that have adverse environmental effects and consequences. Various natural environments are resistant to wind erosion until they lose their stability, but when human activities change the stability of these geomorphic surfaces, areas prone to wind erosion increase and the potential for dust emission increases. In this study, we tried to evaluate the dust emission potential of geomorphology classes in Ilam province with emphasis on land use change. For this purpose, at first, the geomorphology map was produced based on the preferential dust sources geomorphic (PDS) classification scheme with a combination of remote sensing data and a number of thematic maps (lithology and soil). Then, using Landsat 7 (ETM +) and Landsat 8 (OLI) images, land use was extracted for 2000 and 2015, respectively, and by comparing them, a land use change map was produced. Finally, the land use change map was overlaid on the geomorphology map to determine the status of land use change in each geomorphology class. The results showed that in Ilam province there are 6 classes of geomorphology based on the preferential dust sources geomorphic (PDS) classification scheme. In most of these classes, the most important change of land use that has taken place has been the change of land use from rangeland to agriculture. Although geomorphology classes of 2a, 3c and 7 have little potential for dust emission, land use change not only in these three classes but also in other geomorphology classes has increased the dust emission potential of geomorphology classes.

اين عامل ازآنجاکه ذخيره و موجودي رسوبات کانون هاي گردوغبار را تعيين ميکند؛ لذا به شدت ، انتشار گردوغبار را تحت تأثير 1 Geomorphic Surface Processes 2 Xin-fa 3 Mei 4 Ahmadi-Molaverdi 5 Rashki 6 Huang 7 Qu 8 Miri 9 Engelstaedter قرار ميدهد (پاراجولي ١ و همکاران ، ٢٠١٤ و بادوک ٢ و همکاران ، ٢٠١٦). در مقيـاس منطقـه اي يکي از منـاطق مهم توليد گردوغبار که در ســال هاي اخير فراواني و شــدت فعاليت هاي گردوغبار در آنجا افزايش چشـمگيري داشـته اسـت بخش هايي از خاورميانه ، عربسـتان و مرکز و جنوب غرب آسيا 17 هســت (برومنـدي ١٤ و همکـاران ، ٢٠٢١؛ بلوراني ١٥ و همکاران ، ٢٠٢٠؛ کلينگ مولر١٦ و همکاران ، ٢٠١٦؛ نوتارو، ٢٠١٥؛ راشـخي، ٢٠١٤) اين افزايش علاوه بر دلايل طبيعي، به نظر ميرسـد که با تغيير کاربري و پوشـش اراضي در 1 Parajuli 2 Baddock 3 Desertification 4 Moridnejad 5 Wang 6 Zhuang 7 Geomorphic Surfaces 8 Moulin & Chiapello 9 Munkhtsetseg 10 Philip 11 Webb 12 Ravi 13 Ward 14 Broomandi 15 Boloorani 16 Klingmüller 17 Notaro ارتباط باشـد و نواحي که بيشـتر مسـتعد بيابان زايي بوده اند تحت تأثير گردوغبار قرار داشـته اند (حميدي ١، ٢٠١٣). 1 McTainsh & Strong 2 Active, young or small sand dunes 3 More stable or older 4 Heald & Spracklen 5 Du 6 Tan 7 Zheng 8 Tegen 9 Hahnenberger & Nicoll 10 Engelstaedter 11 Kandakji 12 Lee نتايج اين پژوهش نيز نشـان داد در اکثر کلاس هاي ژئومورفولوژي مهم ترين تغيير کاربري که صورت گرفته است تغيير کاربري از مرتع به کشاورزي بوده است .