چکیده:
هدف: تألیف و استنساخ آثار فقهی پیشین سهم بزرگی در تقویت بنیان‌های فکری و التزام عملی جامعه و گسترش تشیع در دوران صفویه داشت. این پژوهش کانونهای تولید این آثار را از به قدرت رسیدن این سلسله (907ق.) تا عصر شاه عباس اول (از 907 تا 1038ق) معرفی می‌کند.روش: با استفاده از نمایه‌های فهرستگان نسخ خطی ایران (فنخا) آثار و محل کتابت آن‌ها جست‌وجو شد. داده‌های نسخه‌شناسی آثار در سیاهه وارسی وارد شد. سپس اطلاعات مرتبط در چند جدول درج و تحلیل شد. یافته‌ها: از 554 عنوان کتاب و رسالة فقهی تألیف‌شده در این دوره، 392 عنوان دارای توضیح محل کتابت هستند؛ نزدیک به 50 درصد آن‌ها در مشهد (پایتخت معنوی) و اصفهان (پایتخت سیاسی و فرهنگی) و بقیه در شیراز، قزوین، کاشان و تبریز کتابت شده‌اند. فقط در 86 نسخه نام کانون استنساخ ذکر شده است. از آن میان 65 نسخه در 47 مدرسة دینی و فقط 20 نسخه در حرم‌ها، مسجدها، خانه‌ها، نظامیه‌ها، و خانقاه‌ها و محله‌ها تهیه شده است.نتیجه‌گیری: مدارس نوتأسیس شیعی در شهرهای بزرگ ایران کانون اصلی استنساخ و انتشار آثار فقهی امامیه بودند. حرم‌های مطهر، مساجد، نظامیه‌ها و حتی منازل علما به‌منزلة مراکز درس نیز کانونهای استنساخ بودند. نسخه‌ها آثار فقیهانی همچون محقق کرکی، شیخ بهایی، شیخ ابراهیم قطیفی، شیخ یوسف بحرانی و شیخ حرعاملی بودند که به تشویق شاهان صفوی از جبل‌عامل، حله، بحرین، احساء و قطیف به ایران آمده بودند. همچنین آثار فقهای مشهور متقدمین مانند علامه حلّی و محقق حلّی در شهرهای مشهد و اصفهان به دو جهت بیشتر از سایر شهرها بود: الف) وجود مدارس متعدد شیعی در شهر مذهبی مشهد و در پایتخت حکومت صفویه یعنی اصفهان؛ ب) حضور فقهای امامیة مهاجر از جبل‌عامل و سایر مراکز شیعی خارج از ایران در این دو شهر بزرگ و مذهبی.
Purpose: To identify cities and centers where Shiite jurisprudential texts were compiled and copied.Method: Data was collected by searching the Indexes of the Union Catalog of Manuscripts of Iran (فهرستگان نسخ خطی ایران =). Findings: Out of 554 titles identified, 392 had notes of place. Around 50 % (192 titles) were written or copied in Mashhad and Isfahan, Shiraz, Qazvin, Kashan, and Tabriz. Only for 86 titles the center was mentioned. Of this number 65 were produced in 47 seminaries. The rest were reproduced in centers such as shrines, mosques, private houses, Nezamiyehs ( institutions of higher learning in the Muslim world), Khangahs (Sufi centers for spiritual retreat), and local communities.Conclusion: Proliferation of Shiite schools in the first half of the Safavid period in major cities played an important role in reproduction of Imami jurisprudential texts for teaching purposes. Authors of contemporary works were jurists like Mohaghegh Karki and Sheikh Baha'i and the works of famous jurists who immigrated from Jabal Amel to Iran upon the invitation of Safavid monarchs to help with the promotion of Imami Shiism among the population which the majority used to be Sunnis until then. Calssical works by authors such as Allameh Helli and Mohaghegh Helli were also copied vastly.
خلاصه ماشینی:
همچنین آثار فقهای مشهور متقدمین مانند علامه حلی و محقق حلی در شهرهای مشهد و اصفهان به دو جهت بیشتر از سایر شهرها بود (الف) وجود مدارس متعدد شیعی در شهر مذهبی مشهد و در پایتخت حکومت صفویه یعنی اصفهان (ب حضور فقهای امامیه مهاجر از جبل عامل و سایر مراکز شیعی خارج از ایران در این دو شهر بزرگ و مذهبی کلیدواژه ها: کانونهای استنساخ، تألیف و کتابت آثار فقهی فقهای شیعه نیمۀ اول دوره صفوی نسخ خطی کتابخانه های ایران نوع مقاله: پژوهشی تاریخ دریافت: ۱٤۰۰/۱۱/۲۱؛ دریافت آخرین اصلاحات: ١٤٠٠/١٢/٠٦؛ پذیرش: ١٤٠٠/١٢/٢٤ استناد عظیمی، حبیب الله (١٤٠١) شهرها و کانونهای تألیف و استنساخ آثار فقهی شیعی در نیمه نخست دولت صفوی (۹۰۷-۱۰۳۸ ق.
پایتخت حکومت صفویه (اصفهان) و شهرهای مهمی همچون مشهد و شیراز در این زمینه تأثیرگذار بودند و سرانجام مرکز علمی و فقهی تشیع تا دو قرن و نیم به ایران منتقل شد (جعفریان، ۱۳۷۹ (۸۱٤ مدارس این عصر، از مؤثرترین و پایدارترین حامیان تشیع فقاهتی بودند و تدریس بسیاری از متون مهجور شیعه و تألیف آثار جدید و استنساخ آثار فقهی امامیه در مدارس آن روزگار رواج یافت بر اساس گزارش منابع تاریخی این دوره مانند ریاض العلماء و جست وجوی آثار شیعی عصر صفوی در فهارس نسخ خطی به تبع افزایش میزان تعلیم و تعلم فقه امامیه در مدارس و حوزه های درسی، تألیف آثار جدید فقهی به دست فقها و استنساخ کتب فقهی علمای متقدم شیعه و فقهای این دوره به دست فاضلان و کاتبان، آشکارا فزونی و پیشرفت داشته و روند صعودی آن ادامه یافته است این ویژگی را از متون آموزشی و کتابهای استنساخ شده آن دوره نیز میتوان استنباط کرد بخشی ،استاد ۱۳۹۰، ۱۲۳-۱۳۷).
(
, 
, 
)
