ارزیابی و اولویت بندی مناطق شهری از نظر شاخص های شهر حساس به آب (مطالعه موردی: مناطق شهر زاهدان) مقاله

هدف مفهوم شهرهای حساس به آب با الگوی جدید حاکمیت آب شهری و حمایت از استفاده از سیستم های آب غیرمتمرکز مرتبط است. شهر زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان با آب و هوای گرم و خشک، شاهد ورود مهاجران از مناطق روستایی استان و سایر استان‌ها و همچنین، عدم وجود زیرساخت‌های اشتغال بوده و وجود مراکز حاشیه نشین متعدد، باعث بوجود آمدن تراکم بیش از حد جمعیت در مناطق مختلف شهر شده است و طی دو دهه گذشته مشکلات متعددی در زمینه تامین آب شهری این شهر، مانند کمبود منابع عرضه از یک طرف و افزایش سرانه مصرف و نرخ مهاجرپذیری بسیار بالا از طرف دیگر ایجاد گشته است. از یک سو، هجوم روستاییان و شکل‌گیری شهر دردهه‌های گذشته و از سوی دیگر، مهاجرت اتباع افغانستان به این شهر، سبب گردیده شهر زاهدان به ناگاه پذیرای جمعیتی زیادی گردد. از این‌رو، رشد فزاینده جمعیت و امکانات نامناسب اقتصادی، سبب شکل‌گیری بافت‌های اسکان غیررسمی در این شهر گردیده است. قریب به 3/ 1 جمعیت و فضای شهری زاهدان را مساکن غیررسمی و جمعیت حاشیه‌نشین که معادل 42 درصد از جمعیت کل شهر است را به خود اختصاص داده است. این مسائل نشانگر این است که شهر زاهدان به شدت با کمبود منابع آب روبه‌روست. شهر زاهدان همچنین، در دهه‌های گذشته با گسترش بی‌رویه‌ای مواجه بوده است و از آنجا که تامین آب آشامیدنی شهروندان این شهر جزء حادترین مشکلات شهر می‌باشد، مطالعه و بررسی علمی در این خصوص، اهمیت زیادی خواهد داشت. لذا در این تحقیق، به ارزیابی و اولویت‌بندی مناطق شهر زاهدان از نظر شاخص‌های شهر حساس به آب پرداخته شده است. روش شناسی روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی با تکیه بر روش کتابخانه‌ای (روش اسنادی) و میدانی با استفاده از توزیع پرسش‌نامه و انجام مصاحبه جهت جمع‌آوری اطلاعات می‌باشد. جامعه آماری پژوهش را شهروندان شهر زاهدان تشکیل می‌دهد (587730 نفر) که با استفاده از فرمول‌ کوکران تعداد 350 نفر انتخاب و پرسشنامه ‌پژوهش متناسب‌ با جمعیت هر منطقه به روش تصادفی ساده توزیع و تکمیل گردید. در ادامه، جهت تجزیه و تحلیل داده‌های گردآوری شده از نرم‌افزار[1]SPSS و آزمون‌ تی تک‌نمونه‌ای[2] استفاده شد. همچنین، با طراحی پرسشنامه به روش تکنیک تحلیل سلسله‌مراتبی فازی (FAHP)، از 25 نفر از اساتید و دانشجویان جغرافیا، متخصصان و مسئولان در رابطه با شاخص‌های شهر حساس به آب (حکمروایی حساس به آب، سرمایه اجتماعی، عدالت و برابری، بهره وری و راندمان، زیرساخت‌های تطبیقی، سلامت اکولوژیکی، کیفیت فضای شهری، مدیریت چرخه آب، افزایش و تقویت ذخیره آب و به حداقل رساندن رسوب‌گذاری‌ها) را در سطح مناطق شهر زاهدان مشخص گردید. به‌منظور تعیین سطح هر یک از مناطق در شاخص‌های شهر حساس به آب، از مدل تاپسیس فازی (Fuzzy Topsis) بهره گرفته شده است. جهت ترسیم نقشه‌ها از نرم‌افزار Arc Gis استفاده‌ شده است. یافته‌ها جهت بررسی وضعیت شاخص های شهر حساس به آب در شهر زاهدان از آزمون تی تک نمونه‌ای استفاده شده است. در مجموع شاخص‌های شهر حساس به آب در شهر زاهدان با میانگین 843/2 در وضعیت نامطلوب ارزیابی شده است. به منظور اولویت‌بندی مناطق شهر زاهدان از نظر شاخص‌های شهر حساس به آب از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) استفاده شده است. در این بخش از تحقیق، مناطق شهر زاهدان از نظر شاخص‌های شهر حساس به آب با استفاده از مدل تاپسیس فازی رتبه‌بندی شده است. همچنین، از تکنیک تحلیل سلسله‌مراتبی فازی[3] جهت وزن‌دهی به شاخص‌ها استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد که منطقه1 با وزن 851/0 در رتبه اول جای دارد. منطقه 4 با وزن 096/0 در رتبه پنجم و آخر قرار دارد. همچنین منطقه 2 با وزن 705/0، منطقه 5 با وزن 647/0 و منطقه 3 با وزن 282/0 به ترتیب در رتبه‌های دوم تا چهارم از نظر شاخص‌های شهر حساس به آب قرار دارد. در شهر زاهدان، هر ساله حجم زیادی از منابع آب طبیعی به صورت باران با بیشترین سرعت ممکن از شهر خارج شده و در ترکیب با فاضلاب تخلیه می‌کند. این سیستم بدلیل حجم زیاد فاضلاب و رواناب و نبود ظرفیت سیستم جمع‌آوری شهر زاهدان، سبب سرریز و آب‌گرفتگی معابر می‌شود که موجب زیان‌هایی همچون آسیب به تاسیسات زیربنایی، منزل‌های مسکونی همچنین، قطع برق، اختلال در رفت و آمد، ایجاد منظره‌های نامطلوب در سطح شهر و حتی برق‌گرفتگی ساکنان بر اثر به زیر آب رفتن تاسیسات برقی شهر می‌شود. بحث و نتایج جهت بررسی وضعیت شاخص های شهر حساس به آب در شهر زاهدان از آزمون تی تک نمونه‌ای استفاده شده است. در مجموع، شاخص‌های شهر حساس به آب در شهر زاهدان با میانگین 843/2 در وضعیت نامطلوب ارزیابی شده است. نتایج کلی مقاله راجع به اولویت‌بندی مناطق پنج‌گانه شهر زاهدان، از نظر شاخص‌های شهر حساس به آب، نشان می‌دهد که منطقه 1 با وزن 851/0 در رتبه اول جای دارد. منطقه 4 با وزن 096/0 در رتبه پنجم و آخر قرار دارد. همچنین، منطقه 2 با وزن 705/0، منطقه 5 با وزن 647/0 و منطقه 3 با وزن 282/0 به ترتیب در رتبه‌های دوم تا چهارم از نظر شاخص‌های شهر حساس به آب قرار دارد. این پژوهش برای اولین‌بار در سطح شهر زاهدان با موضوع حاضر انجام می‌پذیرد. این عوامل سبب شده است که این شهر دیگر نتواند با استفاده از منابع موجود به حیات شهری خود ادامه دهد. شهر زاهدان در چند سال گذشته با گسترش بی‌رویه‌ای مواجه بوده است و از آنجا که تامین آب آشامیدنی شهروندان شهر زاهدان جزء حادترین مشکلات شهر می‌باشد، مطالعه و بررسی علمی در این خصوص، اهمیت زیادی خواهد داشت. باید برای جلوگیری از افزایش مصرف آب شرب در کشور و به ویژه شهرهایی مانند زاهدان که میزان مصرف آب در آنها از متوسط کشور بیشتر است، باید راهکارها و سیاست‌گذاری مناسبی صورت گیرد تا این میزان به متوسط جهانی نزدیک شود. [1] .Statistical package for social science [2] . One Sample T. Test [3] - Fuzzy AHP

Introduction The concept of water-sensitive cities is linked to the new pattern of urban water governance and support for the use of decentralized water systems. Zahedan, the capital of Sistan and Baluchestan province, with its hot and dry climate, is witnessing the arrival of immigrants from rural areas of the province and other provinces, as well as the lack of employment infrastructure and the existence of numerous suburban centers, causing overcrowding. It has been located in different parts of the city and during the last two decades, there have been several problems in the field of urban water supply in this city, such as lack of supply resources on the one hand and increasing per capita consumption and very high migration rate on the other hand. On the one hand, the influx of villagers and the formation of the city in recent decades, and on the other hand, the migration of Afghan citizens to this city, has caused the city of Zahedan to suddenly receive a large population. Therefore, the increasing population growth and inadequate economic facilities have led to the formation of informal settlements in this city. Zahedan has about 1.3 percent of the population and urban space of informal housing and suburban population, which is equivalent to 42% of the total population of the city. These issues indicate that the city of Zahedan is facing a severe shortage of water resources. The city of Zahedan has also faced an uncontrolled expansion in recent decades, and since the supply of drinking water to the citizens of this city is one of the most acute problems of the city, scientific study in this regard will be very important. Therefore, in this research, the areas of Zahedan city in terms of water sensitive indicators have been evaluated and prioritized. Methodology The method of the present research is descriptive-analytical based on the library method (documentary method) and field method using the distribution of questionnaires and conducting interviews to collect information. The statistical population of the study consists of citizens of Zahedan (587730 people) who were selected using Cochran's formula of 350 people and the research questionnaire was distributed and completed in a simple random method according to the population of each region. Then, SPSS software and one-sample t-test were used to analyze the collected data. Also, by designing a questionnaire using fuzzy hierarchical analysis (FAHP) technique, 25 professors and students of geography, experts and officials in relation to the characteristics of water-sensitive city (water-sensitive governance, social capital, justice and equality) Productivity and efficiency, adaptive infrastructure, ecological health, urban space quality, water cycle management, increasing and strengthening water storage and minimizing sedimentation) were identified in the areas of Zahedan. In order to determine the level of each area in the indicators of water sensitive city, the Fuzzy Topsis model has been used. Arc Gis software has been used to draw the maps. Discussion and Results A one-sample t-test was used to evaluate the status of water-sensitive city indicators in Zahedan. In general, the indicators of water-sensitive city in Zahedan city with an average of 2.843 have been evaluated in an unfavorable situation. In order to prioritize the areas of Zahedan city in terms of water sensitive city indicators, the Fuzzy Hierarchical Analysis (FAHP) technique has been used. In this part of the research, the areas of Zahedan city are ranked in terms of water sensitive city indicators using fuzzy TOPSIS model. Also, fuzzy hierarchical analysis technique has been used to weight the indicators. The results show that region 1 with a weight of 0.851 is in the first place. Zone 4 with a weight of 0.096 is in the fifth and last rank. Also, Zone 2 with a weight of 0.705, Zone 5 with a weight of 0.647 and Zone 3 with a weight of 0.282 are in the second to fourth ranks in terms of water sensitive city indicators, respectively. In the city of Zahedan, every year a large amount of natural water resources in the form of rain leaves the city as quickly as possible and discharges in combination with sewage. Due to the large volume of sewage and runoff and the lack of capacity of the collection system of Zahedan city, this system causes overflow and flooding of passages, which causes damages such as damage to infrastructure facilities, residential houses, as well as power outages, traffic disruptions. Unfavorable views in the city and even electrocution of residents due to the flooding of the city's electrical facilities. Conclusion A one-sample t-test was used to evaluate the status of water-sensitive city indicators in Zahedan. In general, the indicators of water sensitive city in Zahedan city with an average of 2.843 have been evaluated in an unfavorable situation. The general results of the article on the prioritization of the five regions of Zahedan city, in terms of water-sensitive city indicators, show that region 1 with a weight of 0.851 is in the first place. Zone 4 with a weight of 0.096 is in the fifth and last rank. Also, region 2 with a weight of 0.705, region 5 with a weight of 0.647 and region 3 with a weight of 0.282 are in the second to fourth ranks in terms of water sensitive city indicators, respectively. This research is conducted for the first time in the city of Zahedan with the present subject. These factors have caused the city to no longer be able to continue its urban life using the available resources.The city of Zahedan has faced an uncontrolled expansion in the past few years, and since the supply of drinking water to the citizens of Zahedan is one of the most acute problems of the city, scientific study in this regard will be very important. In order to prevent the increase of drinking water consumption in the country, especially in cities such as Zahedan, where the amount of water consumption is higher than the national average,appropriate strategies and policies should be taken to bring this amount closer to the global average.

بنابراين ، مقاله حاضر در نظر دارد به ارزيابي و اولويت بندي مناطق شهري زاهدان از نظر شاخص هاي شهر حساس به آب (شامل حکمروايي حساس به آب ، سرمايه اجتماعي، عدالت و برابري، بهره وري و راندمان ، زيرساخت هاي تطبيقي، سلامت اکولوژيکي، کيفيت فضاي شهري، مديريت چرخه آب ، افزايش و تقويت ذخيره آب و به حداقل رساندن رسوب گذاريها) بپردازد. همچنين ، با طراحي پرسشنامه به روش تکنيک تحليل 5- Statistical package for social science 6- One Sample سلسله مراتبي فازي (FAHP)، از ٢٥ نفر از اساتيد و دانشجويان جغرافيا، متخصصان و مسئولان (جدول ١)، در رابطه با شاخص هاي شهر حساس به آب (حکمروايي حساس به آب ، سرمايه اجتماعي، عدالت و برابري، بهره وري و راندمان ، زيرساخت هاي تطبيقي، سلامت اکولوژيکي، کيفيت فضاي شهري، مديريت چرخه آب ، افزايش و تقويت ذخيره آب و به حداقل رساندن رسوب گذاريها) را در سطح مناطق شهر زاهدان مشخص گرديد.