چکیده:
چهارتاقی نویافته گنبد ماهی بیشه دراز، از جمله بناهای مذهبی دوره ی ساسانی در استان ایلام است. مصالح این اثر تاریخی همانند بسیاری از آثار تاریخی دوره ی ساسانی در غرب ایران ،از سنگ و ملات گچ بوده است. بنای این چهارتاقی از گونه چهارتاقی های ساده با چهار درگاه باز می باشد که نمونه مشابه پلان این چهارتاقی را م توان در غرب زاگرس، از جمله در بنای چهارتاقی شهر تاریخی صیمره (دره شهرفعلی) چهارتاقی پشته اریشت، چهارتاقی چنگیه در استان ایلام و همچنین در بناهای سایر مناطق ایران ملاحظه نمود. داده های سفالی محدوده ی بنا نشان داد که بنا متعلق به دوران تاریخی به ویژه دوران ساسانی است. در این مقاله سعی شده علاوه بر معرفی این بنا به عنوان یک نویافته از چهارتاقی های دوره ساسانی، به تحلیل و مقایسه معماری و سفالینه های آن در طیف زمانی مذکور پرداخته شود.
خلاصه ماشینی:
فصلنامه ي علمي تخصصي باستان شناسي * سال سوم * شماره يازدهم تابستان ١٣٩٨ بررسي و مطالعه باستانشناختي چهارتاقي گنبد ماهي بيشه دراز دهلران 1 محسن سعادتي چکيده چهارتاقي نويافته گنبد ماهي بيشه دراز، از جمله بناهاي مذهبي دوره ي ساساني در استان ايلام است .
بناي اين چهارتاقي از گونه چهارتاقيهاي ساده با چهار درگاه باز ميباشد که نمونه مشابه پلان اين چهارتاقي را ميتوان در غرب زاگرس ، از جمله در بناي چهارتاقي شهر تاريخي صيمره (دره شهرفعلي) چهارتاقي پشته اريشت ، چهارتاقي چنگيه در استان ايلام و همچنين در بناهاي ساير مناطق ايران ملاحظه نمود.
بحث و مطالعه در اين بخش مصالح ساخت بنا، مشخصات بنا، سفال هاي جمع آوري شده از سطح و پيرامون بنا و پلان چهارتاقي مورد مطالعه و بررسي قرار گرفته است .
سفال ها ي اين محوطه مربوط به دوران تاريخي به ويژه دوران ساساني است ، هرچند نمونه سفالينه دوره اسلامي نيز مشاهده شده است .
آثار سفالي به دست آمده از سطح اين محوطه با سفالينه هاي محوطه آتشکده جوليان در آبدانان (محمدي فر و مترجم ، ١٣٩٠) ، محوطه هاي اشکاني منطقه زاگرس مانند مريوان (محمدي فر، ١٣٨٤)، قلعه يزدگرد(١٩٨١,Keall)، محوطه اشکاني بيستون (١٩٧٠,Kleiss) و محوطه ساساني حاجيآباد فارس (١٩٩٤,Azarnosh)است (جدول ١) قابل مقايسه است .
چهارتاقي گنبد ماهي بيشه دراز ، از جمله چهارتاقيهاي ساساني و ناشناخته در منطقه جغرافيايي استان ايلام است که با مقايسه تيپولوژي و سبک شناسي اين اثر با چهارتاقي - هاي همدوره آن در منطقه غرب ايران و ديگر مناطق ايران ميتوان آن را اثري متعلق به دوره ي ساساني دانست .