چکیده:
انقلاب مشروطه زمینه مناسبی برای ظهور انجمنها و تشکیلات اجتماعی مختلف در سراسر ایران فراهم آورد. مسأله اصلی این پژوهش بررسی نخستین تجربۀ فعالیت تشکیلاتی و گروهی در کردستان در قالب انجنهای مشروطه‌خواه و نحوۀ مواجهۀ کارگزاران قاجار با آنها در دورۀ مشروطه(1324- 1329ق) است. پرسش این است که انجمن ایالتی و ولایتی ، بلدیه و دیگر انجمنهای کردستان در چه زمانی و چگونه درست شدند؟ اساسنامه آنها چه بود و چه اقداماتی انجام دادند؟ نحوۀ تعامل نهادهای حاکمیتی با آنها چگونه بود و چرا و چگونه برچیده شدند؟ یافته‌های این پژوهش که بر اساس روش توصیفی تحلیلی نوشته شده است، نشان می دهد که مشروطه‌خواهان کرد با الگوبرداری از فعالیت مشروطه‌خواهان تهران و آذربایجان انجمنها و تشکیلات مختلفی را در کردستان پدید آوردند و به بسط مشارکت مردم در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی کمک کردند.در مقابل، دولتمردان حاکم که همچنان به نظام سنتی حکمرانی تمایل داشتند، با شیوه‌ها و ابزارهای مختلف، مانع پیشبرد برنامه‌های آنان شدند. با وجود این ، مشروطه‌خواهان عقب‌نشینی نکردند و کشمکش‌های دو طرف تا پایان این دوره همچنان ادامه داشت.
The constitutional revolution provided a suitable ground for the emergence of various associations and social organizations throughout Iran. The main issue of this research is to examine the first experience of organizational and group activity in Kurdistan in the form of constitutionalist engines and how Qajar agents faced them during the constitutional period (1329-1324 AH). The question is, when and how were the state and provincial associations, municipality and other associations of Kurdistan formed? What were their constitutions and what actions did they take? How did the governing institutions interact with them and why and how were they dismantled? The findings of this research, written on the basis of a descriptive and analytical method, show that the Kurdish constitutionalists created various associations and organizations in Kurdistan by modeling the activities of the constitutionalists of Tehran and Azerbaijan and expanded people's participation in the activities. Political and social issues helped. On the other hand, the ruling statesmen, who were still inclined towards the traditional system of governance, prevented their plans from progressing with different methods and means. Despite this, the constitutionalists did not back down and the conflicts between the two sides continued until the end of this period
(
, 
, 
)
