چکیده:
یکی از مهمترین اختراعات اروپاییان که در دوره صفویه با اقبال فراوان روبهرو شد عینک بود. ورود و رواج استفاده از عینک واکنشهای بسیاری را از سوی مردم به همراه داشت. بهرغم سکوت منابع رسمی، میتوان این واکنشها را در منابع غیررسمی ازجمله دیوانهای شعر، شهرآشوبها و بهویژه نامههای دوستانه (اخوانیات) مشاهده و پیجویی کرد. این پژوهش می کوشد با بهرهگیری از نامههای اخوانی عصر صفوی واکنش ایرانیان به پدیده عینک در این دوره و علل این واکنشها را بررسی نماید. واکنشها به پدیده عینک در این دوره نخست کنجکاوانه و سپس تمایل شدید به تملک آن و حتی چشموهمچشمی بوده و موضوع نیاز واقعی یا تجویز چشمپزشک چندان مطرح نبودهاست. اشتیاق جالبتوجه ایرانیان به استفاده از عینک نیز تحت تأثیر عادات و خلقوخو، ویژگیهای فرهنگی و اعتقادی، اشعار شاعران و تحولات و شرایط نوظهور جامعه آن روزگار بودهاست. حضور اروپاییان در بسیاری از شهرها و استفاده آنان از ابزار و اختراعات جدید و نقش سفرای سیاسی، تجار و روحانیون در ترویج عینک نیز انکارناپذیر است.
Eyeglasses were one of the most important inventions of the Europeans that met with great Demand and success during the Safavid period. Entry and spread of using glasses brought many reactions from people. Despite the silence of official sources, these reactions are found in unofficial sources, such as poetry, Shahrashubs, and especially friendly letters Ekhwaniyat observed. This research tries to use those letters to examine the reaction of Iranians to the eyeglasses in this period. Reactions to the glasses in this period was first curious and Jealousy then strong desire to possess it and real need or prescription of an ophthalmologist had not been very important. The interesting passion of Iranians to use glasses also under the influence of habits and mood, cultural and religious characteristics, poems of poets and developments and conditions of the society. The presence of Europeans in many cities and their use of tools and new inventions and the role of political ambassadors, businessmen and clerics in promoting eyeglasses are also undeniable.
خلاصه ماشینی:
ایرانی عصر صفوی و اشخاص مرتبط و متصدی در تهیه و توزیع آن، نحوه مواجه اجتماع با این پدیده جدید و دلایل و زمینه های فرهنگی و اجتماعی شکل گرفته پیرامون استفاده از آن تبیین گردد و به این پرسش پاسخ داده شود که واکنش ایرانیان به پدیده عینک در دوره صفویه چه بود و این واکنش تحت تأثیر چه عواملی قرار داشت ؟ پیش از این دو پژوهش در این زمینه صورت گرفته است : یکی کتاب تاریخ عینک و عینک سازی در ایران و جهان (۱۳۸۶) نوشته جعفر انصاری نکو و هانیه ناجی اصفهانی که بیشتر به جنبه های علمی تاریخچه ساخت عینک و سازندگان آن پرداخته است .
١۲ جامی نیز در شعری با همین عنوان از آن یاد می کند: دو چشم کرده ام از شیشه فرنگ چهار هنوز بس نبود در تلاوت سورم 1۳ از دو چشم من نیاید هیچ کار از فرنگی شیشه ناکرده چهار در بسیاری از اشعار قرن دهم اما از همان عنوان عینک برای این وسیله استفاده شده است ؛ چنانکه قاسمی گنابادی شاعر می سراید: 14 شد دیده چرخ پیر بینا از عینک فرقدان مینا با آغاز سده دهم کاربرد واژه عینک در ادبیات ایرانی فزونی می یابد و بسیاری از شاعران سده های دهم و یازدهم مانند اهلی شیرازی (د ٩۴۲ه)، مولانا وحیدی (د ٩۴۲ه)، وحشی بافقی (د ٩٩۱ه)، عرفی شیرازی (د ٩٩٩ه)، شیخ بهایی (د ٩٥۳ه)، صائب تبریزی (د ۱۰۱۶ه)، فیض کاشانی (د ۱۰۰٧ه)، طالب آملی (د ٩٩۴ه) در اشعار خود از آن یاد ١١.