چکیده:
غذا و آداب مربوط به خوردن آن ، همواره از بخش های مهم زندگی انسان بـوده و همچـون سـایر
موارد، با گذشت زمان دستخوش تغییر شده است . این تغییرات میتواند ناشی از تحولات فکـری
اجتماعی و اقلیمی باشد، حتی پیروزی برخی اقوام و ملل بر برخی دیگر ممکن است بر آداب غذا
خوردن قوم مغلوب و چه بسا قوم غالب ، تاثیر بگذارد. تغییـرات ایـن آداب در ایـران ، موضـوع
بررسی مقاله حاضر است که با روش اسنادی ـ کتابخانه ای انجام گرفته است . نتایج این جستار که
براساس منابع نوشتاری و تصویری به جا مانده از زمان هخامنشیان به دست آمده ، نشان میدهد که
در گذر زمان ، آداب غذا خوردن کم بضاعتان ، جای آداب محتشمان را گرفته و حتی گاه ارزش های
دلالت گر بر نزاکت و بینزاکتی در حین غذا خوردن ، جابه جا شده است .
خلاصه ماشینی:
مـواد غـذايي مـورد اسـتفاده در دوران اشـکاني نيـز از سفال نوشته هاي آرشيو رحيم سو در موزة بريتانيـا قابـل دريافـت اسـت چنان کـه وان در اشپک در مقالۀ خود در کتاب امپراتوري اشکاني و اسـناد و منـابع آن بـه آنهـا پرداختـه است (وان در اشپک ، ١٣٩٢: ٣٧٧ـ٣٦٤).
چيدن ميز يا سفره در ايران پيشااسلامي بر اساس آثار به جامانده از دورة پيشااسلامي که ترجمۀ عربي آنهـا اينـک در دسـت است ، در کنار برخـي تصـاوير بازمانـده از آن زمـان درمـييـابيم کـه غـذاي اشـراف و پادشاهان بر روي ميزهاي کوچکي (خوان ) که جلوي آنها قرار ميگرفت ، چيده ميشـد.
آداب غذاخوردن در دوران پيشااسلامي در ايران پيش از اسلام ، صحبت کردن هنگام خوردن گناه دانسته ميشد (دينکرد پنجم ، ١٣٨٦: ٤٨؛ شايست نشايست ، ١٣٦٩: ٧٩ ـ ٧٧؛ مينـوي خـرد، ١٣٦٤: ٧) و افـراد بايـد تـا 2 پايان خوردن غذا ساکت ميماندند، در غير اين صورت ، مرتکب گنـاه «درايـان جوشـنيه » ١.
آداب سفره در دورة صفويه و قاجار بيشتر منابع در دسترس ما دربارة آداب اين دوره ، سفرنامه هاي اروپايياني است کـه بـه دلايل سياسي يا تجاري به ايران سفر کرده اند.
در برخي مناطق در اين دوران هـا حتـي از بشـقاب نيـز اسـتفاده نميشد و يک قرص نـان نقـش بشـقاب را ايفـا ميکـرد (پـولاک، ١٣٦١: ٨٥) همچنـين برخلاف گذشته ، قدح آب يا شربت همراه با غذا روي سفره قرار ميگرفت و در هر قـدح چندين ملاقه بود که نقش ليوان را بازي ميکـرد (فلانـدن ، ١٣٥٦: ٢٥٣؛ دروويـل ، ١٣٦٧ ٩١؛ دلاوالـــه ، ١٣٤٨: ٢٢١ـ٢٢٠؛ فيودوروکـــوف ، ١٣٧٢: ١٩٦؛ اوبـــن ، ١٣٦٢: ٣٤٧ـ٣٤٦؛ وولفسن ، ١٣٠٩: ١٤٥).