چکیده:
یکی از آموزههای اهلبیت(ع) در بیان معارف قرآن کریم، گشودن دریچهای نو و هماهنگ با زمان به نام تاویل است. آیات قرآن افزون بر آنچه از ظاهر آنها استفاده میشود، دارای تاویلاند و بهترین راه دست یافتن به تاویل قرآن از طریق اهلبیت(ع) میباشد؛ زیرا طبق حدیث ثقلین، اهلبیت(ع) بهعنوان همتای قرآن بهشمار میروند. در بسیاری از روایات اهلبیت(ع) به تاویل آیات قرآن پرداختهشده است. این پژوهش در پی یافتن پاسخ به این سوال است که در روایات تاویلی سوره اعراف چه نوع تاویلاتی نسبت به امیرمومنان(ع) صورت پذیرفته است؟ در این راستا، بر اساس معنای اصطلاحی تاویل قرآن در آیات و روایات، روایات تاویلی مرتبط با امامعلی(ع) از بین روایات تفسیری سوره اعراف استخراج و با روش توصیفی- تحلیلی مشخص شد که چهار نوع تاویل در اینروایات درباره آن حضرت(ع) وجود دارد که عبارتاند از: معنای باطنی آیه، مصداق باطنی آیه، مصداق آیه در گذر زمان (جری و تطبیق) و مصداق اطلاق یا عموم آیه. همچنین در روایات یادشده، دو نوع دیگر تاویل قرآن یعنی تحقق مفاد آیه و معنای حقیقی آیه متشابه مشاهده نشد.
خلاصه ماشینی:
این پژوهش در پی یافتن پاسخ به این سؤال است که در روایات تأویلی سوره اعراف چه نوع تأویلاتی نسبت به امیرمؤمنان(ع) صورت پذیرفته است؟ در این راستا، بر اساس معنای اصطلاحی تأویل قرآن در آیات و روایات، روایات تأویلی مرتبط با امامعلی(ع) از بین روایات تفسیری سوره اعراف استخراج و با روش توصیفی- تحلیلی مشخص شد که چهار نوع تأویل در اینروایات درباره آن حضرت(ع) وجود دارد که عبارتاند از: معناي باطني آيه، مصداق باطني آيه، مصداق آیه در گذر زمان (جری و تطبیق) و مصداق اطلاق یا عموم آيه.
درباره آیه: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذي هَدانا لِهذا وَ ما کنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْلا أَنْ هَدانَا اللَّه (اعراف: ۴۳) دو روایت در زمینه معنای باطنی آیه درباره امیرمؤمنان(ع) مشاهده شد که به نقل آنها میپردازیم: یک: از امام باقر(ع) روایت شده که رسولخدا(ص) در سرزمین غدیرخم فرمود: «مَعَاشِرَ النَّاسِ قُولُوا الَّذِی قُلْتُ لَکُمْ وَ سَلِّمُوا عَلَی عَلِیٍّ بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ وَ قُولُوا سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا غُفْرَانَکَ رَبَّنا وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ وَ قُولُوا الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی هَدَانَا لِهَذَا وَ مَا کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللهُ (اعراف: ۴۳): ای مردم، آنچه را گفتم بگویید و بر علی(ع) بهعنوان امیرالمؤمنین سلام دهید و بگویید: شنیدیم و فرمان بردیم، پروردگارا، آمرزش تو را خواهانیم و بازگشت [ما] بهسوی توست؛ و بگویید: ستایش مخصوص خداوندی است که ما را به این رهنمون شد؛ و اگر خدا ما را هدایت نکرده بود، ما [به این] راه نمییافتیم.
ک: طباطبایی، ۱۳۹۰: ج۸، ص۱۲۵) اما در سه روایت فوق، واژه «رجال» به امام علی(ع) و سایر امامان(ع) تأویل شده است؛ لذا تأویل در این روایات از نوع بیان مصداق اتمّ اطلاق آیه بهشمار میرود.