چکیده:
طلوع معجزه‌ی سخن‌گونه قرآن کریم در سرزمین عربی، زمینه‌ساز نقش‌آفرینی ادبیات عرب در دریافت زوایا و لطایف معنایی قرآن، و تلاش حداکثری دین‌پژوهان و اهل تفسیر در این عرصه شده است. پژوهش کتابخانه‌ای حاضر که به شیوه‌ی توصیفی_تحلیلی سامان یافته با بررسی تفسیر «غرائب القرآن و رغائب الفرقان» به عنوان یکی از تفاسیر اشاری ارزشمند سده‌های میانی اسلام با رویکرد جامع و جلوه‌های ادبی ویژه، این مهم را دنبال کرده است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که توانایی مؤلّف در حوزه‌ی ادبیات عرب او را در دریافت معانی دقیق و گاه بدیع از قرآن یاری رسانده است. در نظر گرفتن ریشه، اشتقاق، تصریف، واژه‌گزینی، حسن تعبیر و تفاوت نهادن میان کلمات به ظاهر همگون، تبیین وجوه اعرابی آیات با تسلّط بر اسناد پشتیبان ادب عرب و ارائه‌ی تبیینی گاه متفاوت با اولویت بخشی به ادبیات قرآنی، و آشکار سازی اسلوب و نظم فاخر قرآن کریم در دو ساحت فصاحت و بلاغت از مهم‌ترین ویژگی‌های ادبی این تفسیر است. همچنین بحث اختصاصی «وقف» و ارتباط آن با ادبیات عرب و جنبه‌های موسیقیایی زبان با محوریت «نبر و تنغیم» نیز مسیر نوینی است که به طور آشکار در این میراث تفسیری پیموده شده و با پیوند راه ادبیات و تفسیر قرآن، دریافت و ابلاغ معنا را برای مفسّر و قرآن پژوهان هموارتر نموده است.
The emergence of the miracle of the Holy Qur'an in the Arabic land has laid the groundwork for the role of Arab literature in understanding the angles and nuances of the meaning of the Qur'an, and demands the maximum efforts of religious scholars and commentators in this field. The current library research, which is organized in a descriptive-analytical way, examines the interpretation of "Gharaib al-Qur'an and Raghaib al-Furqan" as one of the valuable allusive interpretations of the middle centuries of Islam with a comprehensive approach and special literary effects. The findings of the research indicate that the author's ability in the field of Arabic literature has helped him in receiving precise and sometimes innovative meanings from the Qur'an. Considering the origin, derivation, interpretation, choice of words, good interpretation and differentiating between apparently similar words, explaining the Arabic aspects of the verses by mastering the supporting documents of Arab literature and presenting sometimes different explanations with priority given to Quranic literature, and Revealing the noble style and order of the Holy Quran in the two areas of eloquence and eloquence are the most important literary features of this commentary. Also, the special discussion of "waqf" and its connection with Arabic literature and the musical aspects of the language with the focus on "nabar and tanghim" is also a new path that has been clearly followed in this interpretive heritage. It connects the path of literature and interpretation of the Qur'an to understanding it and has made the communication of the meaning smoother for commentators and Quran scholars.
خلاصه ماشینی:
در نظر گرفتن ريشه ، اشــتقاق ، تصريف ، واژه گزيني ، حســن تعبير و تفاوت نهادن ميان کلمات به ظاهر همگون ، تبيين وجوه اعرابي آيات با تسلط بر اسناد پشتيبان ادب عرب و ارائه ي تبييني گاه متفاوت با اولويت بخشي به ادبيات قرآني ، و آشکارسازي اسلوب و نظم فاخر قرآن کريم در دو ساحت فصاحت و بلاغت از مهم ترين ويژگي هاي ادبي اين تفسير است .
(فايد، ١٩٧٣: ١٤٧) مقالــه حاضــر با عنايت بر نقش آفريني زبــان و ادبيات عربي در فهم و تفســير قرآن و ويژگي هاي قابل توجه تفسير غرائب القرآن و غرائب الفرقان به عنوان مورد مطالعاتي خود، بر آن است که پس از گزارشي مختصر از احوال ، آثار و منابع و شيوه ي تفسيري نظام الدين نيشابوري ، به بررســي تطبيقي کاربست قواعد ادبي با رويکرد نوآورانه در اين اثر تفسيري بپردازد.
(زرکشي ، ١٤١٠: ٢٩٢/١) در ميان آثار تفســيري جاي گرفته در تراث اسلامي ، تفسير «غرائب القرآن و رغائب الفرقان » نيز از اين مهم غفلت نورزيده و با استشــهاد فراوان به اشعار و اقوال ادبيان در تبيين آيات و دقت در چرائي و چگونگي گزينش و کاربست واژگان ، توجهي شايسته به جنبه هاي صرفي ، نحوي و بلاغي قرآن کريم نموده است .
(نيشــابوري ، ١٣٨١: ٦٠/١؛ ١٥٠/٩؛ ١٧/١٤؛ ٢٦/١٥؛ ١٨٧/٣٠) ايــن وجه از تفســير غرائب القرآن و رغائب الفرقان به سبب آن که دربردارنده ي تلاش ويژه اي از سوي نظام نيشابوري نيست و وي در آن تنها به گزارش اقوال اهل تفسير و اديبان پرداخته ، مورد تفصيل محققان اين مقاله قرار ندارد.
(
, 
, 
)
