چکیده:
بروز بیماری با به چالش کشیدن صحت جسمی و روحی، نهایتاً به نیستی انسان میانجامد. پژوهش حاضر براساس این مسئله شکلگرفته است که شناخت، پیشگیری و درمان بیماری عفونی و مهلک وبا در جامعۀ ایران عصر صفوی به چه نحوی صورت گرفت؟ یافتههای پژوهش حاضر براساس رویکرد توصیفی-تحلیلی، بیانگر آن است که مقابله با بیماری وبا در چارچوب نظام طب ایران عصر صفوی و مطابق با حوزههای معرفتی طب مبتنی بر اخلاط چهارگانه (طبیبان)، مفاهیم شفای مذهبی (جامعه دینی و علما) و باورهای عامیانه و جادویی انجام میگرفت. با توجه به نوع شناخت بیماری، از انواع شیوههای پیشگیری و روشهای درمانی استفاده میشد.گفتنی است با توجه به ماهیت موضوع، بیشترین اطلاعات در چارچوب طب اخلاطی و با عطف به آرای طبیبان برجستۀ سابق ارائه شده است. در این دیدگاه، بیماری وبا در زمرۀ تبها دستهبندیشده است که به دنبال بروز هوای وبایی شایع میشد. در این رویکرد، مراعات اصول حفظ الصحه در قالب تدابیر ششگانه برای پیشگیری از ابتلا به بیماری در اولویت قرار داشت. علاوه بر این، از گونههای مختلف شفای مذهبی و درمانهای عامیانه برای پیشگیری و درمان بیماری استفاده میشد.
The occurrence of the disease by challenging the physical and mental health, ultimately leads to the extinction of human beings, so the present study is based on the issue of how to identify, prevent and treat the infectious and deadly disease cholera in the Safavid era? Findings of the present study based on descriptive-analytical method indicate that the fight against cholera within the framework of the Iranian medical system in the Safavid era and in accordance with the epistemological fields of medicine based on humors view(physicians), concepts of religious healing (religious community and scholars)and vulgar and magical beliefs were practiced. Depending on the type of cognition of the disease, various methods of prevention and treatment were used.Due to the nature of the issue, most of the information is provided in the approach of humors view medicine and with regard to the opinon of former prominent physicians. In this view, cholera is classified as a fever that was common following the outbreak of cholera weather(Havay-e Wabaii).In this approach,observing the principles of hygiene in the form of six measures to prevent the disease was given priority. In addition,various forms of religious healing and vulgar treatments were used to prevent and treat the disease
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر براساس این مسئله شکل گرفته است که شناخت ، پیـشگیری و درمان بیماری عفونی و مهلک وبا در جامعـۀ ایـران عـصر صـفوی بـه چـه نحـوی صورت گرفت ؟ یافته های پژوهش حاضر براساس رویکرد توصیفی -تحلیلی ، بیانگر آن است که مقابله با بیماری وبا در چارچوب نظام طب ایران عصر صـفوی و مطـابق بـا حوزههای معرفتی طب مبتنی بر اخلاط چهارگانـه (طبیبـان)، مفـاهیم شـفای مـذهبی (جامعه دینی و علما) و باورهای عامیانه و جادویی انجام می گرفت .
با توجه به این کم توجهی ، نگارندگان پژوهش حاضـر درصـدد ارائـۀ رویکـرد شـناختی و رفتاری در مواجهه با بیماری وبا در چارچوب نظام طب ایران عصر صـفوی مـی باشـند کـه از طریق سؤالهای زیر بدان پرداخته شده است : - بروز وبا در عصر صفوی چه عواقبی به دنبال داشت ؟ - فهم طبیبان عصر صفوی از «هوای وبائی » و «بیماری وبا» چه بود و شیوههای پیـشگیری و روشهای درمانی چگونه انجام می گرفت ؟ فرضیات مطرح شده برای پرسش هـای فـوق چنـین اسـت : تلفـات انـسانی و عواقـب بـد اقتصادی و اجتماعی ، نتیجۀ بروز وبا در جامعه ایران عصر صفوی بـود.
ک : ١١٣٤ق ]: ٢١٤؛ شاه ارزانی ، ١٣٨٧: ١٠٨٥/٢-١٠٨٧؛ کمالبن نوربن کمال، [بی تا]: ٣٦؛ مجموعه طبی فارسی ، [بی تا]: ٢٠١-٢٠٤؛ محمدحسین طبیب ، قـرن ١١: ٧٦-٨٠؛ شـریف ، ١٣٨٧: ١٦٢- ١٦٣؛ محمدبن عبدالله ، ١٣٨٣: ٦١٨؛ دشتکی شـیرازی، ٨٦٦-٩٤٨ ق: ٤٢؛ گیلانـی ، ١٣٨٧: ٥٥) در زمان بروز هوای وبائی برای افراد سالم به منظور در امان ماندن از بیماری و برای بیماران به منظور رفع بیماری بود.