نقش معماری در سلطه گفتمان شهری بر روستایی در ادبیات منظوم ایران مقاله

بیان مسیله: نوشتار حاضر حاکی از آن است که تصویرپردازی های شاعران کلاسیک ایران د ر بسیاری از تقابل های شهر و روستا، با سلطه و برتری گفتمان شهری همراه است. پژوهش های پیشین، دلایل این سلطه را عمد تا به وجوه انسانی نسبت د اد ه اند . از آنجاکه شهر و روستا فقط شامل وجوه انسانی نیست، پس مغفول ماند ن رابطه وجوه کالبدی (به خصوص معماری) با ایجاد و تثبیت این برتری گفتمانی، یک مسیله است. هدف پژوهش: مقاله حاضر به دنبال چگونگی استفاده ادبیات منظوم از معماری برای تصویرپردا زی سلطه شهر بر روستاست. روش پژوهش: نظریه تحلیل گفتمان انتقاد ی چارچوب نظری و تاحدود زیادی روش تحقیق نوشتار حاضر را شکل داده است. داده های اولیه این تحقیق کیفی و به اد بیات منظوم کلاسیک ایران محدود شد ه است. در کنار آن ها از متون غیرمنظوم نظیر سفرنامه و نیز آراء صاحب نظران معماری، برنامه ریزی روستایی و جغرافیا برای مباحث تکمیلی استفاده به عمل آمده است. نتیجه گیری: یافته ها موید آن است که زبان د ر تصویرپرد ازی های اد بیات منظوم ایران، از د و طریق برجسته سازی و به حاشیه راندن ویژگی های معمارانه توانسته سلطه گفتمان شهر بر روستا را ایجاد و به تثبت برساند . برای برجسته سازی بر ویژگی های معمارانه شهر نظیر د راختیارد اشتن واحد های اختصاصی (همچون مناره، مسجد آدینه و...)، مرکزیت شهر نسبت به روستا، وسعت یا بزرگی مقیاس فضاهای شهری تاکید شد ه که با ساختارهای کالبد ی شهرها و نیز با ساختارهای فکری حاکم بر د وره های پیش و پس از ورود اسلام منطبق است. همچنین، برای به حاشیه راند ن ویژگی های معمارانه روستا از اهمیت د اد ن به زمینه گرایی، اد غام فضاهای آن با طبیعت، موقعیت های مناسب روستا برای گشت وگذار، معیشت محوری فضاهای روستایی، ساد گی راه حل های ساختمانی، سبقه تاریخی معماری روستایی در مقابل معماری شهری، تنوع مجتمع های زیستی مرتبط با روستا و... چشم پوشی شده است. در حقیقت، ویژگی های معماری به مثابه ابزاری برای تصویرپردازی و نماد پردازی سلطه گفتمان شهر بر روستا بدل شده است.

او در این داستان نحوۀ تناول‌نمودن مرد شهری از میوه‌های باغ را همچون گاوی که به چراگاه رفته یا همچون گرگی که به رمه زده، تصویر نموده است: شهری القصه چو آن باغ بدید/گاو نفسش به چراگاه رسید می نکرد از پس و از پیش نگاه/ همچو گرگی که فتد در رمه گاه همچو بادی که ز دشت آید سخت/ میوه با شاخ شکستی ز درخت (جامی، هفت اورنگ) علی‌رغم این، در بسیاری از مواضع، تقابل‌های شهری/ روستایی در ادبیات منظوم ایران به برتری شهر ختم شده؛ به‌نحوی که می‌توان ادعا کرد، در این تقابل گفتمان شهری بر گفتمان روستایی سلطه دارد. 2 ازجمله دلایلی که در پژوهش‌های پیشین برای این سلطه ذکرشده می‌توان به تمرکز قدرت در شهرها (خواه در دورۀ باستان و خواه در دوران اسلامی)، گسترش شهرها و تمرکز نهادهای سیاسی، آموزشی و نظامی در آن‌ها به انضمام ورود اسلام با توجهات شهری خود به ایران اشاره کرد (همان، 118). در این تحقیق ابتدا به استخراج تصویرپردازی محیط‌های روستایی و شهری در ادبیات پرداخته؛ سپس این تصویرپردازی‌ها با آراء صاحب‌نظران معماری، برنامه‌ریزی روستایی و جغرافیا مقایسه می‌شود تا رابطۀ میان زبان، معماری و سلطۀ گفتمان شهر بر روستا مشخص شود. · تصویرپردازی محیط‌های روستایی در ادبیات منظوم ایران بررسی فرهنگ لغات فارسی دهخدا، معین و عمید، نشان می‌دهد که روستا هم‌تراز قریه، دیه، ده، دهکده و آبادی بوده و از واژۀ پهلوی رستاک یا روستاق اخذ شده است.