چکیده:
ظهور منجی بشر، از موضوعات مهمی است که در قالب معارف قرآنی در گنجینه روایی شیعه وارد شده است. روایات معصومان بیانگر معارف مهدوی در قرآن، بیشتر در سطح تاویل مبیّن باطن قرآن کریم هستند. این روایات به دلیل ساختار و ظرفیت تاویل، بیش از سایر روایات در معرض آسیبب بودهاند. از سویی دیگر بخش بزرگی از معارف مهدویت و روایات معصومان در قالب تاویل آیات قرآنی بیان شده است؛ ازاینرو بازشناسی و شاخصهشناسی این دسته از روایات، اهمیت ویژهای دارد. این پژوهه با روش توصیفی-تحلیلی به واکاوی این روایات میپردازد و شاخصهها و ویژگیهایی را بازشناسی میکند که در گرایش به یک حدیث یا بروز تردید در آن، موثر است. نتایج تحقیق، گویای این مطلب است که روایات تاویلی که به بیان مصادیق روشن آیات الهی میپردازد، مایه اطمینان خاطر بوده و کمتر مورد دستبرد قرار گرفته است و روایاتی دیگر به لحاظ محتوای آسیبزا یا ضعفهای مضاعف سندی در پرتگاه رد و انکار قرار دارد.
خلاصه ماشینی:
این پژوهش، حاصل ملاحظه و بررسی روایاتی است که غالباً در سه کتاب المحجة فیما نزل فی الحجة، اثر محدث بحرانی که بیش از 300 روایت ذیل آیات الهی از ائمه معصوم؟عهم؟ نقل شده است و کتاب تأویل الآیات الظاهرة، تألیف علی استرآبادی و مجلد هفتم (الآیات المفسرة) از معجم أحادیث الامام المهدی؟عج؟ جمعآوری شده است؛ سپس در ارجاع، کهنترین منبعی که روایت را نقل کرده بود مورد استناد قرار گرفت.
2 تأویل در مورد کلامی به کار میرود که دارای معانی مختلفی است 3 و بیانی غیر از الفاظ کلام (به صورت قرینه منفصل بیرونی) بر آن وارد شده باشد؛ 4 ازاینرو میتوان تأویل را اینگونه تبیین کرد: «نقل ظاهر لفظ از معنای اصلی به معنایی دیگر است و آن نقل محتاج دلیل (قرینه) است؛ به نحوی که اگر دلیل نبود، هیچگاه از ظاهر لفظ چشم پوشی نمیشد»؛ 5 یعنی کلام دارای فراهیدی، كتاب العين، ج8، ص359.
و در مورد قرآن ابتدا یعنی مراد حقتعالی و انتها به معنای وعدهها و وعیدهای قرآن کریم است؛ بنابراین با اینکه کاربست تأویل در آیات قرآنی و روایات ناظر به معنای لغوی است، با نظرداشت ظرفیت لغوی تأویل، مقصود از آن علاوه بر مفاهیم و مصادیق، حکمتها و مصالحی است که سبب نزول احکام و شرایع و معارف شده است 4 که ویژگی مشترک استعمالات تأویل در قرآن، آمیختگی آن استعمالات با نوعی خفا، پوشیدگی و نامعلوم بودن آن برای همگان است؛ 5 ازاینرو میتوان ادعا کرد در خصوص قرآن، تأویل به معنای رسیدن به معنای درونی و پایانی هر آیه یا مراد نهایی خداوند متعال و یا در مواردی، آگاهی از مصادیق پنهان آیه میباشد.