چکیده:
جالینوس یکی از بزرگترین اندیشمندان و عالمان طبیعی در یونان باستان است که به روششناسی علوم طبیعی توجهی ویژه داشته است. از سوی دیگر با توجه به انتقال سنت جالینوسی به جهان اسلام و تأثیرگذاری آراء وی در حوزههای مختلف اندیشهای ازجمله روششناسی، بررسی و فهم اندیشههای روششناختی وی از اهمیت بالایی در درک درست از سنّت علمی در سدههای میانه اسلامی برخوردار است. در این مقاله با استفاده از روش تفسیر تحلیلی متنمحور تلاش شده است تا جایگاه عقل بهعنوان یکی از دو مؤلفه اصلی روششناسی علمی جالینوس تبیین گردد. عقل در اندیشه جالینوس مهمترین جزء نفس انسانی است که از دو جنبه صوری و مادی، روش علوم طبیعی را تأمین میکند. کارکرد صوری عقل که به حوزه منطق مربوط میشود شامل برهان، تقسیم و ترکیب، تعریف، مشابهت و مفارقت، تحلیل و تلفیق و دلالت است. از طرف دیگر و به لحاظ مادی، عقل با ادراک بدیهیات عقلی، مقدمات لازم برای شکلگیری برهان و دلالت را تأمین میکند.
Galen is one of the most prominent thinkers and scientists in antiquity, who paid special attention to the methodology of natural sciences. On the other hand, the transition of Galenic tradition to the Islamic world had a wide impact on different areas of thought, one of which was methodology. Accordingly, studying Galen's scientific methodology plays a significant role in a true understanding of the scientific tradition in the Islamic medieval ages. This article, using the method of text-oriented analytic interpretation, expounds on the status of reason as one of the two main elements of Galen's methodology. In his view, the reason is the main part of the human soul which provides the scientific method both formally and materially. Its formal functions, pertaining to the logical scope, are as follows: demonstration, division and synthesis, definition, similarity and dissimilarity, analysis and synthesis, and indication. On the other hand, in a material sense, the mind provides the necessary prerequisites for the formation of proof and implication by understanding rational axioms.
خلاصه ماشینی:
در کنار اين مقدمه ها، مقالاتي نيز به صورت خاص ناظر به روش عقلي-منطقي جالينوس نگاشته شده که مهم ترين آن ها بدين قرار است : فصل روش شناسي The Cambridge Companion to Galen که مقاله حاضر از دوجنبه متفاوت با آن است : يکي توضيح بيشتر روش تحليل و تلفيق به عنوان يکي از شاخص هاي روش عقلي جالينوس و ديگري بحث درباره چيستي عقل و پرداختن به نظريه دلالت .
١ درواقع اين بديهيات عقلي بيان گر کارکرد مادي عقل در روش شناسي علمي جالينوس است ، به اين معنا که عقل علاوه بر کارکرد صوري خود در قالب برهان و مواردي که در بخش هاي بعدي مقاله ذکر خواهد شد، به شکل مستقل نيز محتواي لازم براي توليد علم را تأمين ميکند.
جالينوس در يکجا عبارتي آورده که نشان ميدهد به اين تمايز ميان محسوسات به عنوان امور جزئي و قضاياي کلي مبتني بر محسوسات واقف بوده است : در هر مسئله خاص لازم است تا فرد بررسي کند که به چه مقدماتي براي اثبات آن نياز دارد؛ چه مقدماتي را بايد از ادراک حسي ساده برگيرد، چه مقدماتي را از تجربه -چه تجربه گرفته شده از زندگي و چه تجربه گرفته شده از صناعات /علوم ١- بگيرد و چه مقدماتي را از حقايقي که به وضوح توسط عقل دريافت ميشود (٢٣٣ :٢٠٠٥ ,Galen).