دین و تضاد اجتماعی در کردستان ایران: نیم قرن اخیر مقاله

تضاد در جوامع مسأله‌‌ای فراگیر است که در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، علمی و دینی متجلی می‌‌شود، دین علارغم آنکه غالباً انسجام‌‌بخش است امّا نمی‌‌توان تضادهای مبتنی بر آن را انکار کرد. بر همین اساس، هدف پژوهش حاضر بررسی تضادهای اجتماعی مبتنی بر دین در نیم‌‌ قرن اخیر در استان کردستان است. رویکرد پژوهش کیفی بوده و از دو روش تاریخی که ابزار آن اسناد تاریخی شامل زندگی نامه‌‌ها، کتاب‌‌ها و روزنامه‌‌ها و تاریخ شفاهی که این بخش نیز مصاحبه با افراد مطلع در کردستان بوده است و روش قوم نگاری که محقق با دو شیوه‌ی مشاهده و گفت‌وگو در باره‌ی تجارب زیسته‌‌ی جامعه مورد مطالعه (افراد دیندار در فرقه‌های گوناگون مذهبی)، به کاوش تضادهای احتماعی مرتبط با دین پرداخته است. یافته‌‌های حاصل از آن، از نظر جغرافیایی و توزیع تضادها در بین گروه‌‌های مختلف شناسایی شده است. هفت شیوه از تضادهای اجتماعی مبتنی بر دین در کردستان در قالب «دین به‌مثابه از بین‌برنده‌ی تضادها»، «دین به‌مثابه پوشاننده و پنهان‌کننده‌ی تضادها»، «دین به‌مثابه انعکاس‌دهنده و بازنمایی‌کننده‌ی تضادها»، « دین به‌مثابه تداوم‌بخش تضادها»، «دین به‌مثابه تقویت‌کننده و تشدید‌کننده‌ی تضادها»، «دین به‌مثابه منبع و منشأ تضادهای اجتماعی» و «دین به‌مثابه تضعیف کننده‌‌ی تضادها» استخراج شده است. هر یک از تضادهای مذکور، گاهی بین افراد یا بین گروه‌های فکری با سلایق متفاوت دینی یا گروه‌‌های مذهبی با گرایش فکری سکولار بوده است. گاهی این تضادها به صورت فکری و در قالب کشاکش در عقاید، و گاهی این تضادها به صورت فیزیکی و نیروهای قهری نمایان شده است. همچنین گاهی این تضادها توسط دین، به صورت فرایندی و در بلند مدت تقویت یا تضعیف شده است، و گاهی در کوتاه مدت و یا آنی بوده است.

Conflict in societies is a pervasive issue that manifests itself in various economic, political, scientific and religious dimensions. Religion, although often cohesive, cannot be denied the contradictions based on it. Accordingly, the aim of this study is to investigate the social conflicts based on religion in the last half century in Kurdistan province. This research aims to investigate religious-based social conflicts in Kurdistan over the past half century. The research has a qualitative approach to the subject and uses two historical methods via historical documents including biographies, books, papers and oral history. In this way, informed people in Kurdistan are also interviewed. The second method includes ethnography which the researcher uses the observation and conversation techniques to debate the lived experiences of the studied population (religious people of various religious sects). In the meantime, these experiences are used to address relevant social conflicts. The findings suggest that the distribution of conflicts between groups are identified from a geographical point of view. Seven categories of religion-based social conflicts in Kurdistan including “religion as the eliminator of conflicts”, “religion as the concealer of conflicts”, “religion as the representer of conflicts”, “religion as the perpetuator of conflicts”, “religion as strengthener and intensifier of conflicts”, “religion as source and origin of social conflicts” and “religion as underminer of conflicts” are extracted. Each of the said conflicts has arisen between intellectual groups with different religious attitudes or religious groups with secular thinking attitudes. These conflicts have sometimes been embodied in the form of conflicting views, and sometimes in the form of physical and force majeure. These conflicts are sometimes strengthened and undermined by religion in the form of a process and long term, or are immediate and short term.

به نظر مي رسد در چنين وضعيت مشابهي ، دين به تضادهاي اجتماعي زيادي دامن زده است و احتمالاً در آينده اين تضادها بيشتر مي شوند (مطلبي ، ١٣٩٥: ١٠٥)، زيرا امروزه دسترسي آسان به اطلاعات فراوان از طريق رسانه هاي متفاوت باعث شده نسل نو در برابر منابع گوناگون فرهنگي به اشکال مختلف اجتماعي شود و تفاوت هاي فرهنگي و نگرشي در بين آنان نسبت به گذشته به شکل چشم گيري افزايش پيدا کند و با گسترش تکنولوژي ، هر روز بر دامنه و وسعت آن افزوده مي شود، به گونه اي که يکپارچگي فرهنگي و اجتماعي در ميان اين نسل به شدت در خطر خدشه دار شدن قرار دارد (يزدي ، ١٣٩٠: ١٣). ٢ـ دين به مثابه پوشاننده و پنهان کننده ي تضادهاي اجتماعي در اين رويکرد، پوشاننده ي تضادهاي اجتماعي ممکن است به گونه هاي مختلف باشد: جدول (٢): خصلت پوشاننده ي تضادهاي اجتماعي توسط دين (رجوع شود به تصویر صفحه) منبع : برگرفته از يافته هاي پژوهشي نگارندگان (محدثي ، حسيني و تاج الدين ، ١٤٠٠) فصلنامه علمي  سال شانزدهم ، زمستان ١٤٠٠  شماره ٤٩ ١٠٧ ٢ـ١) دين به عنوان پوشاننده ي تضادهاي اجتماعي از نظر زماني دين به دو صورت در نقش پنهان سازي يا پوشاننده ي تضاد اجتماعي قرار دارد: الف ) آني (لحظه اي ) پوشاننده موقتي يا لحظه اي (ديني ) به اين صورت است که به محض اينکه تضادهاي اجتماعي بروز مي يابد، پوشاننده ي ديني خلق شده و ظهور مي يابد و يا بازتوليد مي شود که غالباً مبتني بر تفاسير جديد از دين است ، البته لازم به ذکر است گاهي پنهان کننده ي ديني از پيش موجود هست که به محض بروز تضادها، آنان سعي در پنهان سازي تضادها دارند و موفق خواهند شد که تضادهاي اجتماعي را بپوشانند.