چکیده:
جنوب‌شرق ایران در پیش‌ازتاریخ از مهم ترین مراکز تولید و صادرات مصنوعات مرمری در جنوب‌غرب آسیا محسوب می شود. ساختارشناسی مرمرینه های این منطقه برای شناسایی و بازاندیشی صنعت و تجارت در جوامع پیش‌ازتاریخی حوزه های فرهنگی سند تا بین النهرین ضرورت دارد. از طرفی شناخت دقیق نوع سنگ با واژگان علمی ثبت‌شده برای معرفی آن‌ها گامی مهم در بررسی رابطه مصنوعات مرمری با حوزه های زمین ساختی و منشأیابی است اما معرفی مصنوعات مرمری در حوزه باستان‌شناسی مشخص‌کننده ساختار ماده تولیدی نبوده و با توجه به ویژگی های ظاهری بیان می شوند و در سنگ شناسی مصنوعات ایجاد سردرگمی می کنند که در این مقاله به آن نیز پرداخته می شود. پرسش این مقاله حول محور سنگ شناسی ظروف مرمری دشت جیرفت و رابطه احتمالی آن با حوزه زمین ساخت منطقه است. در همین راستا به‌منظور ساختارشناسی و بررسی فرآیند تهیه ماده خام تولید ظروف مرمری حوزه هلیل و دشت جیرفت در استان کرمان، پس از بررسی های میدانی و جمع آوری نمونه ها شامل هفت نمونه قطعات ظروف پیش‌ازتاریخی، به‌علاوه دو نمونه از معدن مرمریت گلوماران و سازند آهکی قم و دوازده نمونه سنگ‌های خام پراکنده در امتداد رودخانه های هلیل و شور اطراف تپه کنارصندل، روش های آزمایشگاهی پتروگرافی، XRPD و SEM- EDX مورداستفاده قرار گرفتند. پس از بررسی نتایج پتروگرافی و تشخیص تشابه و همسانی در نمونه قطعات ظروف مرمری، نمونه مطالعاتی حاصل از لایه های فرهنگی کنارصندل جنوبی برای مطالعه تکمیلی با آنالیز دستگاهی XRPD و نیز نمونه توقیفی-با توجه به ویژگی های متفاوت با دیگر نمونه های باستانی این تحقیق- به منظور بررسی با دستگاه آنالیز SEM- EDX انتخاب شدند. نتیجه این پژوهش، دسته بندی صحیحی برای گونه سنگ های مصطلح شده به مرمر در مطالعات باستان شناسی و معرفی ساختار آراگونیتی برای ظروف مرمری جنوب‌شرق ایران، حاصل از سازندهای رسوبی چشمه هاست. هم‌چنین با توجه به تطبیق نتایج پژوهش با نقشه زمین‌شناسی دشت جیرفت و وجود سنگ های هم‌جنس قابل‌تعمیم به نمونه های باستانی، بوم آورد بودن فرآیند تهیه ماده خام تولیدی برای مطالعات آینده پیشنهاد می‌گردد.
Archaeologically, Southeastern Iran has been hypothesized as one of the most important centers for the production and export of marble artifacts during the Bronze Age Near East. The characterization of the marbles from this region is necessary for identifying and rethinking the source of craft products and trade in the prehistoric societies of the cultural areas of Sindh and Mesopotamia, On the other hand, accurate knowledge of the type of stone with the recorded scientific words to introduce them is an important step in investigating the relationship between marble artifacts and geological tectonics and also the origin, in order to study morphology and preparation process of raw material and production of marble containers in Jiroft Plain, field and morphological studies using petrography, XRPD and SEM-EDX methods have been conducted to study samples of South Konar Sandal Hill and confiscated works. The question of this article is about the structure of raw materials for the production of marble artifacts in Jiroft Plain and its relation with the tectonic domain of the field. In this regard, seven ancient samples, two samples of Galoumaran Marble Mine and Qom Limestone Formation, and twelve samples of scattered rough rocks along the Halil River and Shur River near the mentioned ancient hills have been studied. After examining the results of petrography and the similarity of ancient samples, studied examples obtained from the cultural layers of South Konar Sandal Hill for further study using the XRPD analysis and the confiscated samples - regarding the different characteristics of the other ancient samples in this paper - were selected for further study using the SEM-EDX analysis. The result of this research is the classification of marble species being commonly referred to archaeological studies and the introduction of the aragonite structure of marble containers in the southeast of Iran - extracted from sedimentary formations of springs. Moreover, due to the agreement between the results of this research and the geological map of Jiroft Plain and the presence of homogeneous rocks that can be generalized to ancient samples, localization of the preparation process of raw material is suggested.
(
, 
, 
)
