چکیده:
اسناد شرعی و غیرشرعی که از گذشته باقی مانده و بهدست ما رسیده است، از منابع دست اول تحقیقات تاریخی بوده و اطلاعات بسیار زیادی را دربارۀ آداب و رسوم، قوانین، و طرز زندگانی گذشتگان میدهند. یکی از شخصیتهای دینی سرشناس در دورۀ ناصرالدین شاه قاجار شیخ عبدالحسین تهرانی معروف به شیخالعراقین است. خاندان شیخالعراقین منشا خدمات علمی، فرهنگی، و اجتماعی بسیاری در دورۀ قاجار و پهلوی بودهاند. در نوشتار حاضر اسناد مربوط به این خاندان (23 سند و 2 تصویر) که در کتابخانۀ شخصی مرحوم علی جواهرالکلامی (از نوادگان شیخالعراقین) بوده، معرفی و تا حد امکان خوانش شده است. در گردآوری اطلاعات علاوۀ بر منابع کتابخانهای از تاریخ شفاهی (مصاحبه با شخصیتها و اهل خبره) استفاده شده است و پردازش اطلاعات به شیوۀ تبیینی ـ تحلیلی است.
خلاصه ماشینی:
در نوشتار حاضر اسناد مربوط به این خاندان (23 سند و 2 تصویر) که در کتابخانۀ شخصی مرحوم علی جواهرالکلامی (از نوادگان شیخالعراقین) بوده، معرفی و تا حد امکان خوانش شده است.
معرفی احتشام العلما به عنوان متولی موقوفات مسجد و مدرسۀ مرحوم شیخ عبدالحسین سند مربوط به تاریخ 30 برج دلو یونیت ئیل سال 1297 شمسی است.
نامه از سوی ادارۀ تحقیق سازمان اوقاف بوده و از حاج سیدعلی محمد خواسته شده است که مالالاجارۀ موقوفات مسجد و مدرسۀ مرحوم شیخ عبدالحسین را به احتشام العلما پرداخت کند.
معرفی شیخ عباس احتشام العلما به عنوان متولی چندین مغازه در بازار تهران سند در تاریخ 11 شهر ج 1، 24 برج دلو یونیت ئیل 1337 قمری نگاشته شده است.
با توجه به اینکه علی جواهرالکلامی 25/02/1355 شمسی وفات کرده است، سند قبلاز تاریخ فوق نگاشته شده است.
در سند ذکر شده است که بهموجب حکم صادره از هیئت رسیدگی شعبۀ اوّل ادارۀ کل تحقیق سازمان اوقاف، علی جواهرالکلامی متولی مدرسه و مسجد مرحوم حاجی شیخ عبدالحسین (مشهور به آذربایجانی) است.
مسجد شیخ عبدالحسین تهرانی (آذربایجانیها) در بازار پاچنار تهران واقع شده است و احتمال دارد مقصود از «مسجد پاچنار» که در سند آمده است، همان باشد.
از آنجا که آقا اسداللّه در سال 1324 قمری/ 1285 شمسی وفات کرده است، درمییابیم که نامه قبلاز این تاریخ نگاشته شده است.
معرفی صبیّۀ شیخ محمدحسن نجفی (زهرا) بهعنوان قیّم علی جواهرالکلامی سند در 14 جمادیالاولی 1316 قمری/ 1277 شمسی نوشته شده است.
واگذاری امور مدرسۀ شیخ عبدالحسین به علی جواهرالکلامی سند به تاریخ 19/2/1311 شمسی است به شمارۀ 2916/774.