چکیده:
قالی ایرانی همواره مظهر زیبایی و نشانگر باورهای اقوام مختلف این سرزمین بوده است. در میان نقوش گوناگون گیاهی و جانوری، قالیهای منقوش به درخت سخنگو نیز جایگاه خاصی در این هنر دارند. درخت سخنگو و درخت واق واق از نمونه درختان افسانهای هستند که در فرهنگ و هنر اسلامی وارد شدهاند. این نقش، در دل چند فرهنگ دیگر نیز جای دارد و در قرآن نیز به آن اشاراتی شده است. گاهی خلق این نقوش به واسطۀ تخیل و یا رسیدن به تعالی در هنرمند است. شیخ اشراق یکی از افرادی است که به خیال در مباحث معرفتشناسی و هستیشناسی میپردازد و او را نخستین نظریهپرداز عالم مثال در تمدن اسلامی میدانند. این مقاله پس از بیان پیشینهای از نقش واق واق در فرهنگها و قالیها و ارائۀ شرحی از قوه خیال و کارکرد آن به عنوان ساحت معرفتشناسی خیال (خیال متصل)، به ارتباط آن دو با هم میپردازد. این پژوهش نشان میدهد که نقش درخت سخنگو را در قالی مورد نظر میتوان اینگونه تحلیل کرد که فرم درخت با حالت منحنی و متقارن خود، ترکیبی از شاخههای متقارن و فرم حیوانات برخاسته از آنها را نمایش میدهد. این نقش حاصل از ادراک خیالی متصل به نفس انسان میباشد و اثری خلاقانه است. روایاتی نیز در رابطه با درخت واق از قبل وجود داشته است. بنابراین با توجه به معنایی که برای آن از قبل وجود داشته و ترکیبی که بین نقش درخت و حیوانات موجود در آن رخ داده است، میتوان گفت خیال از طریق شیوه انتزاعی ترکیبی-تفضیلی به آن صورت بخشیده است.
Iranian carpets have always been the epitome of beauty and represent the beliefs of different peoples of this land. Among the various plant and animal designs, carpets with the speaking tree also have a special place in this art. The speaking tree and the waq waq tree are examples of legendary trees that have been included in Islamic culture and art. This role is in the heart of several other cultures and it is mentioned in the Quran. Sometimes the creation of these motifs is due to the imagination or reaching excellence in the artist. Sheikh Eshraq is one of the people who deal with imagination in the topics of epistemology and ontology, and he is considered the first theoretician of the ideal world in Islamic civilization. This article, after stating the background of the role of waq waq in cultures and carpets and presenting a description of the power of imagination and its function as the epistemology of imagination (connected imagination), deals with the relationship between the two. This research shows that the role of the speaking tree in the carpet can be analyzed in such a way that the shape of the tree, with its curved and symmetrical shape, shows a combination of symmetrical branches and the shape of animals arising from them. This role is the result of imaginary perception connected to the human soul and is a creative work. There have been traditions related to the waq tree. Therefore, according to the meaning that already existed for it and the combination that occurred between the role of the tree and the animals in it, it can be said that the imagination has given it a form through the abstract method of composition and refinement.
خلاصه ماشینی:
درخت سخن گو، واق واق ، قوه خيال ، سهروردي Examining the Speaking Tree from the Perspective of Imagination in Sohrawardi View Fatemeh Qavi / Maser’s sudent in Art Research, Faculty of Arts, Ferdous Insitute of Higher Education, Mashhad, Iran.
قالي موسوم به واق واق يا درخت سخن گو که در آن حيوانات نامتعارف ، انسان و صورت هاي عجيبي ديده ميشود، يکي از درخت هاي ديده شده در اين قاليها است .
با اين فرض ، ميتوان نتيجه گرفت که نمونه هاي قالي داراي ساختار مبتني بر بندهاي گياهي، حامل صورتک هاي حيواني در لابه لاي شاخه ها و متصل به آن ،که نمونه هاي معدودي از آن وجود دارد را بايد کهن تر از قالي متداول و شناخته شده تر به عنوان واق دانست که در آن به شيوة قالي درختي، صورتي از يک درخت کامل و مجموعه حيوانات پيرامون و پيوسته به آن ديده ميشود.
اما اينکه چگونه اين درخت به صورت نمادي از جانوران درآمده است را ميتوان با توجه به يکي از کهن ترين منابع خرد و حکمت تمدن هند و ايراني يعني کليله و دمنه گشود.
بنابراين با توجه به معنايي که براي آن از قبل وجود داشته و ترکيبي که بين نقش درخت و حيوانات موجود در آن رخ داده است ، ميتوان گفت خيال از طريق شيوه انتزاعي ترکيبي-تفضيلي به آن صورت بخشيده است .
بنابراين با توجه به معنايي که براي آن از قبل وجود داشته و ترکيبي که بين نقش درخت و حيوانات موجود در آن رخ داده است ، ميتوان گفت خيال از طريق شيوه انتزاعي ترکيبي-تفضيلي به آن صورت بخشيده است .