چکیده:
زبان فارسی که از فارسی باستان کتیبههای هخامنشی ریشه میگیردء یکی از زبانهای
ایرانی است. زبانهای ایرانی خود از ایرانی باستان ریشه میگیرند. زبانهای ایرانی باستان نیز از گروه
هندوایرانی منشعب شدهاند. گروه هندوایرانی شاخه ای از زبانهای هندواروپایی است. بنابر آنچه
گذشت. واژگان زبان فارسی بخشی از میراث کهن زبانهای آریایی و هندواروپایی است؛ یعنی بخشی
از واژگان این زبان در گذر زمان از هندواروپایی به ایرانی باستان رسیدهاند و از آنجا به فارسی باستان،
فارسی میانه و سپس فارسی دری راه یافتهاند. این راهیابی با دگرگونیهای صوری و معنایی همراه
بوده است. از این رهگذرء وندها نیز دچار چنین تحولاتی شدهاند. وندهای زبان فارسی به دو دستهی
وندهای صرفی و اشتقاقی دستهبندی میشوند. برخی از این وندها در اصل وند نبودهاند و واژههای
مستقلی بودهاند که در گذر زمان پس از طی دگرگونیهای صوری و معنایی به صورت وند درآمده
آند؛ مانند واژهی کدگ پهلوی که به معنی خانه بودهاست و در فارسی آمروز وند به شمار میآید؛
مانند دانشکده. سایر وندها که در اصل وند بودهاندء در گذر از فارسی میانه به فارسی نو، غالبا دچار
دگرگونی معنایی شدهاند. وند اشتقاقی «ر ی» یکی از پربسامدترین وندهای اشتقاقی زبان فارسی
زبان فارسی پیوند یافته و ساختهای گوناگون واژگانی و معنایی ایجاد کرده است. برهمین اسان
در این پژوهش» از یکسو بررسی و تحلیل معناشناختی این وند اشتقاقی و شناسایی تعدد معنایی
آن در زبان فارسی بربنیاه پدیدهی چند معنایی (polysemy) مطمح نظر قرار گرفته است و ازسوی
دیگرء با اتخاذ رویکرد درزمانی و با تاکید بر پدیدهی برخورد همآواها (homonymic clash)) روند
تاریخی برخورد چند وند اشتقاقی و نیز وند تصریفی « ی» با ریشههای متفاوتی از فارسی میانه و
ایرانی باستان برای تکوین پسوند اشتقاقی«ی» در فارسی نو بررسی میشود.
Persian language, which is routed in Old Persian of Achaemenian
inscriptions, is one of the Iranian languages. Iranian languages are routed
in Old Iranian languages and Old Iranian languages have branched out
from Indo-European languages. Persian lexicon is a part of Indo-
European and Indo-Iranian heritage. In other words, Old Iranian lexicon
is derived from Indo-European languages and can be traced in Old
Persian, Middle Persian and New Persian. But over time, this lexicon
has undergone a lot of formal and semantic changes. Persian affixes are
classified into two categories: derivational affixes and inflectional
affixes. Some of these affixes were not originally affixes and were
independent words that became affixes over time after formal and
semantic changes; like the Pahlavi word “kadag”, which means “house”,
and it is considered as an affixin New Persian, like the Persian word
“daneshkade”. Other affixes, which were originally affixes, have often
undergone a semantic change during the transition from Middle Persian
to New Persian. The derivational affixi- is one of the most frequent
derivational affixes of the Persian language which we have studied in
this paper.The derivational suffix "-i " is one of the most
frequentderivational suffixes in Persian. This widely used suffix is
associated with a large number of Persian words and creates various
lexical and semantic constructions. Accordingly, in this study, on the one
hand, the semantic analysis of this derivational affix and the
identification of its semantic multiplicity in Persian language have been
considered based on polysemy and on the other hand, by adopting a
diachronic approach and emphasizing the phenomenon of homonymic
clash, the historical process of collision with multiple derivational suffix
as well as the inflectional suffix "-i " with different roots from Middle
Persian and Old Persian to form the derivational suffix "-i " in Modern
Persianare studied.
خلاصه ماشینی:
بررسي ريشه شناختي پسوند اشتقاقي «-ي » در زبان فارسي ١ آرمان بختياري ٢ يوسف آرام ٣ الهه فتحيان Etymological Study of the Derivational Suffix -i in Persian Arman Bakhtiyar/ Yousaf Aram/ Elha Fatihan Persian language, which is routed in Old Persian of Achaemenian inscriptions, is one of the Iranian languages.
برهمين اساس ، در اين پژوهش ، از يک سو بررسي و تحليل معناشناختي اين وند اشتقاقي و شناسايي تعدد معنايي آن در زبان فارسي بربنياد پديده ي چند معنايي (polysemy) مطمح نظر قرار گرفته است و ازسوي ديگر، با اتخاذ رويکرد درزماني و با تأکيد بر پديده ي برخورد هم آواها (homonymic clash) روند تاريخي برخورد چند وند اشتقاقي و نيز وند تصريفي «ـ ي» با ريشه هاي متفاوتي از فارسي ميانه و ايراني باستان براي تکوين پسوند اشتقاقي«ي » در فارسي نو بررسي ميشود.
(311- هر دو دسته از پسوندهاي ايراني باستان با دگرگونيهاي صوري و معنايي خاص خود به فارسي رسيده اند، مانندana–>an –ايراني ميانه ي غربي که براي ساخت اسم از ماده ي مضارع به کار ميرود:-̌zpadmo«پوشيدن »، -anzpadmo «جامه » (ابوالقاسمي، ١٣٨١: ٣٢٢).
به قبل ) جايگاه اين وند اشتقاقي در مدخل هاي فرهنگ ١ ne– فارسي ميانه دنباله ي ii– ايراني باستان است ، نک : (١٩٥٨:٢٨٣ Eilers) فارســـي و در واقع نحوه ي مدخل ســـازي آن در فرهنگ ، چگونگي اطلاعات ريشــه شــناختي آن که خود ميتواند به شــناخت دگرگوني معنايي آن نيز کمک کند و سـپس کاربرد آن در سـاخت واژة زبان فارسـي اسـت .