چکیده:
مقاصد شریعت عبارت از اهدافی است که در شریعت به منظور جلب مصالح و دفع مفاسد بندگان، از ناحیه شارع دنبال میشود. مقاصد شریعت به اعتبار اهمیت، به ضروریات، حاجیات و تحسینات تقسیم شدهاند که حفظ دین، جان، عقل، نسل و مال بندگان از مصالح ضروریه تلقی شده است. فقیه به استناد آیات، احادیث معتبر، عقل و بنای عقلا، مشروعیت و موارد مقاصد شریعت را به دست میدهد. رویه رایج و مرسوم و متداول علمای دین و مدرسان و محققان و طلاب علوم دینی، تا سالهای متمادی، به ویژه پیش از انقلاب اسلامی ایران، در حوزههای علمی، همانا اشتغال به تعلیم و تعلّم علوم مختلف دینی، به شیوههای سنتی و کلاسیک و با تاکید بر علوم فقه و اصول و با هدف استنباط و استخراج احکام فقهی از منابع دینی و پاسخ به نیازها و پرسشهای شرعی مومنان و متدیّنان با صدور فتاوا و تبیین حلال و حرام الهی بوده است. اما نیازها و مطالبات مختلف و متعدد و متنوع و جدید انسان معاصر، چه در عرصه فردی و چه در عرصههای اجتماعی، بویژه در دوران مدرن و مواجهه مومنان و مسلمانان با اندیشهها و مکاتب و شیوههای جدید زندگی و تفکر، نهادهای دینی، مخصوصا متولیان فکر و اندیشه اسلامی را به تکاپو انداخت و آنان را با چالشهای جدیدی روبرو ساخت.
از میان افرادی که قدم به این میدان نبرد و مبارزه علمی و فکری گذاشتند و نامآور گردیدند، بیشک نام شهید مجاهد، آیت الله العظمی سید محمد باقر صدر (ره) از درخششی پرشکوه و تلالوی چشمگیر و تجلی متمایزی برخوردار گردیده است، به ویژه آنکه، وسعت علم و عمق اندیشه و ژرفای خرد این بزرگمرد فرزانه با تقوی و زهد و ایثار و فداکاری و از خود گذشتگی همراه بوده و در نهایت نیز با خون پاک و مطهرش جاودان شده است. این قلم را نه یارای تبیین ابعاد اندیشه پویای وی است و نه قادر به درک بلندای مقامات معنوی آن شهید سعید، اما به رسم ارادت و از سر وظیفه و عشق، نام خود رابه ارادتمندان آن بزرگوار گره زده، تا ما نیز از شفاعت وی بهره و سهمی در روز جزا داشته باشیم.
خلاصه ماشینی:
از میان افرادی که قدم به این میدان نبرد و مبارزه علمی و فکری گذاشتند و نامآور قاضی محاکم کیفری در دادگستری ارومیه گردیدند، بیشک نام شهید مجاهد، آیت الله العظمی سید محمد باقر صدر (ره) از درخششی پرشکوه و تلألوی چشمگیر و تجلی متمایزی برخوردار گردیده است، به ویژه آنکه، وسعت علم و عمق اندیشه و ژرفای خرد این بزرگمرد فرزانه با تقوی و زهد و ایثار و فداکاری و از خود گذشتگی همراه بوده و در نهایت نیز با خون پاک و مطهرش جاودان شده است.
سیره علمی شهید صدر (ره) بیانگر آن است که ایشان از جمله معدود علمایی هستند که در موضوعات مختلف و متنوع علوم دینی، تأمل و تفکر داشته و حتی اقدام به تالیف و تدریس نمودهاند، هرچند ایشان به نحو کاملا برجسته و متمایزی، در بحثهای فقهی و اصولی، مبدع و مبتکر و پیشرو به شمار میروند، اما در موضوعات فلسفه، منطق، تفسیر، تاریخ، عقاید و اقتصاد نیز صاحب نظر بوده و صاحب آثاری میباشند که با نگاه ویژهای برای پاسخ به دغدغههای آن روزگار جامعه دینی، نگاشته شدهاند.
هدف اصلی در این مقاله بیان ماهیت مقاصد شریعت و نقش آن در استنباط احکام است، که از منظر اندیشمندان فریقین، مورد بررسی قرار گرفته است یکی از ادوار مهم در تاریخ فقه و تفقه، مواجهه فقه و فقاهت با جریان تجدد است.
رابطه تنگاتنگ شریعت و مقاصد این پرسش را ایجاد مىکند که فقیه در مقام استنباط تا چه حدّ باید به مقاصد توجه کند؟ در بیان و فهم رابطه فقه با مقاصد، پنج دیدگاه وجود دارد که از آن میان نظریهاى که تنها نصوص بیانگر حکم را دلیل استنباط قرار مىدهد ولى در فهم و تفسیر آن نصوص به مقاصد و اهداف شریعت نیز نظر دارد، قابل دفاع است.