چکیده:
حالت دفاع موقعیت فردی است که برای حفظ مصلحت و منفعتی مهم و یا دفع مفسده ای عظیم ، مرتکب رفتاری میشود که در شرایط عادی ممنوع می باشد. یکی از ارکان و بند های مهم دفاع مشروع رعایت مراحل دفاع با توجه به حمله مهاجم می باشد که در فقه امامیه و حتی در سایر مذاهب اسلامی (مذاهب اربعه ) به عنوان قاعده الاسهل فالاسهل و درحقوق از آن به عنوان تناسب یاد می شود. به طوری که عرف ، جرم ارتکابی را بسیار شدید تر از ارزش مورد تهاجم نداند و طرفین (مدافع مهاجم ) مسلح به سلاحی شبیه به یکدیگر باشند. تمامی فقهای امامیه و حتی مذاهب اربعه تعریفات یکسانی را از تناسب دفاع با حمله ارایه نموده اند وتنها برای روشن شدن موضوع مصداقها و مثالهای متفاوتی را بیان کرده اند.
خلاصه ماشینی:
به طور مثال اگر مهاجمي که قصد آسيب رساندن دارد را بتوان با تنبيه کردن ساده (زدن سيلي) دور نمـود و نيـاز 266 به استفاده از سلاح سرد مثل چاقو و امثالهم نيست ؛ که اگر اين چنين شود دفاع ، مشروع نخواهد بود نخسـتين فقيهـي کـه در خصوص تناسب دفاع با حمله ي وارده توسط مهاجم اظهار نظر نمود شيخ طوسي بوده است .
از آيات ذکر شده چنين برداشت مي شود که در مقابل هجوم ناحق مهاجم براي هر مقصودي (مثل سرقت اموال ودارائي، هتـک نواميس وعرض و آبرو، و آسيب رساندن به نفس و جان ) بايد به تناسب با حمله ي شخص ، مدافع نيـز وارد عمـل شـده و دفـاع نمايد؛ مثلا اگر شخصي عادت به نگاه کردن به نواميس ديگران به صورت پنهاني دارد و مي توان آنرا با کـوچکترين فريـادي يـا ضربه اي دور نمود؛ نبايد اقدام به ضرب و جرح جدي و يا کشتن او نمود؛ که اين بر خلاف آيات ذکر شده تلقي مي شود و عـدم تناسب دفاع با حمله نمي تواند مشروعيت دفاع را تاييد کند.
(علامـه مجلسي، بحارالانوار، ج ٧١، ص ٤٤) و همچنين اين امام بزرگوار در خصوص احسان مي گويد: «نفرين خدا بر کسي که راه احسان بر بندد و او کسي است که به او احسان شود و او در مقابل ، کفران احسان وي کند و در نتيجه ، شخصي که به وي احسان کرده از احسان به ديگران بـاز دارد» (حـر عـاملي ، وسائل الشيعه ، ج ١١، ص ٥٣٩)؛ اما در رواياتي که با جهات منفي به بحث تناسب (قاعده الاسهل ) اشـاره مـي کنـد و از بيانـات امام اول شيعيان مي باشد مي توان چند مورد را يادآور شد که مي فرمايد: «من عامل بالبغي کـوفي» آن کـس کـه سـتم کنـد همان جزا بيند.