چکیده:
دانشجتحلیل گفتمان بهعنوان یک رویکرد کیفی، بهدلیل نقشی که در کشف نهفتهها و امور ذهنی دارد، جایگاه مهمی در بسیاری از پژوهشهای اجتماعی یافته است. ازاینرو با توجه به اهمیت تحلیل گفتمان تحقیقات اجتماعی،این مقاله به بررسی روششناسی تحلیل گفتمان، میپردازد. تحلیل گفتمان تکنیکی است که در مطالعة متون، رسانهها، فرهنگها، علوم سیاست، اجتماع و مواردی مانند آن کاربرد دارد و برای کشف معنای بهکاررفته در متن یا سخن تلاش میکند. تمرکز تحلیل گفتمان بر گفتوگو (زبان نوشتاری یا گفتاری) است و هدف اصلی مورد توجه آن، رفتار اجتماعی نهفته در گفتوگو می باشد. به عبارت دیگر، در تحلیل گفتمان بهصورت مستقیم به مقاصد و انگیزههای افراد در گفتوگو کاری ندارد؛ بلکه بهدنبال آن است که مقولهها، عقیدهها، بینشها و نقشها را در درون خود متن مشخص کند. این مقاله با رویکرد تحلیلی و اسنادی، ابتدا به واژهشناسی پژوهش تحلیل گفتمان میپردازد. سپس به بررسی مبانی فلسفی، تاریخچة پیدایش و مهمترین اهداف آن و در ادامه، به نقدهای آن پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
بنا بر رويکرد جديد، تحليل گفتمان ، مطالعۀ شرايط اجتماعي و فرهنگي را که متن تحت تأثير آنها توليد مـي شـود نيز در کنار مطالعۀ خود متن ، بررسي مي کند و هدف آن ايـن اسـت کـه نشـان دهـد زمينـه (بافـت )هـاي سياسـي، فرهنگي، تاريخي، اجتماعي و شناختي کاربرد زبان و ارتباطات ، چگونه بر محتوا، معاني، ساختارها يـا اسـتراتژي هـاي متن اثر ميگذارند نيز تأثير گفتمان بر شکل گيري ساختارها و بسترهاي مزبور چگونه اسـت (بهـرام پـور، ١٣٧٩، ص ٦٣).
معرفي روش پژوهش تحليل گفتمان يورگنسن (Yourgensen) و فيليپس (Philips)، گفتمان را اين گونه تعريف مـي کننـد: گفتمـان شـيوه اي خـاص براي سخن گفتن دربارة جهان و فهم آن است (يورگنسن و همکاران ، ١٣٩٣، ص ١٧).
بايد گفت : با وجود تفاوت هايي که در رويکرد غالب در تحليل گفتمان انتقادي به چشم مـي خـورد، همـه هـدف واحدي را دنبال مي کنند و آن نشان دادن رابطۀ ديالکتيک ميان زبان ، قـدرت و ايـدئولوژي و نقـش مـؤثر زبـان ، در تجلي قدرت و مشروعيت بخشي به روابط نابرابر اجتماعي است ؛ زيرا ايدئولوژي حاکم بر اثر کـاربرد مسـتمر در زبـان ، بديهي فرض مي شود و طبيعي و پذيرفتني به نظر مي آيد.
اما تفاوت تحليل گفتمان با ساير روش ها، در علاقۀ آن به بررسي نحوة توليد معنا در گفتمان هـايي اسـت کـه افـراد براي گفت وگو دربارة جنبه هاي مختلف جهان به آنها متوسل مي شوند.