چکیده:
درباره شیوه ورود اسلام به ایران و چگونگی مواجهه ایرانیان با فاتحان، چرایی و چگونگی گروش آنان به اسلام و بازتاب آن بر هویت ملی ایرانیان، نظریه‌های متفاوتی وجود دارد. دکتر زرین‌کوب (1378 ش) به‌عنوان مورخی نواندیش و ملی‌گرا و استاد مطهری (1358ش)، اندیشمندی اسلام‌شناس و دین‌گرا، از جمله صاحب‌نظرانی هستند که به این موضوع پرداخته‌اند. صرف‌نظر از تحول فکر دکتر زرین‌کوب در دهه‌های پس از نگارش کتاب «دو قرن سکوت»، اگر همین کتاب ـ که گردآوری‌شده سلسله‌مقالات وی در آغاز فعالیت‌های علمی خود در یکی از نشریات است ـ مبنا قرار گیرد، می‌توان گفت که زرین‌کوب ضمن آنکه هویتی ایرانی ـ اسلامی برای ایرانیان قائل شده، هجوم عربها به ایران را متعدیانه و تغییر دینشان را به‌اجبار دانسته؛ ولی اسلام را تعالی‌بخش فرهنگ ایرانی ارزیابی کرده است؛ اما استاد مطهری در کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران با نفی تعارض بین هویت ملی و اسلامیت، ورود مسلمانان به ایران را نهضتی آزادیخواه، گروش ایرانیان به اسلام را به‌رغبت و اسلام را نجاتبخش جامعه ایرانی دانسته است.
There are various views on the way of advent of Islam in Iran and the way of Iranians confronting with the conquerors, the why and how of their tendency toward Islam and its reflection on the national identity of Iranians. Dr. Zarrinkub, an intellectual and nationalist historian and Motahhari, a religionist scholar, have investigated this issue. Regardless of the intellectual development of Dr. Zarrinkub during the decades after writing the book “Two Centuries of Silence”, if this very book is considered as the basis, it could be deemed that Zarrinkub has considered invasion of Iran by Arabs as an aggressive action and their change of religion as a compulsory issue while he has evaluated Islam as the element effective on the exaltation of Iranian culture as he has regarded an Islamic- Iranian identity for the Iranian. Nevertheless, Motahhari, in his book named “Mutual Service of Islam and Iran”, with the denial of opposition between national identity and Islamism, has regarded the entrance of Muslims toward Iran as a liberal movement, the tendency of the Iranian toward Islam as a willing action and Islam as the savor for the Iranian community
(
, 
, 
)
