چکیده:
در سده‌ی دهم قمری/ شانزدهم میلادی دگرگونی‌های اساسی در ماوراءالنهر صورت گرفت که نقشه‌ی سیاسی این منطقه و مناطق همجوار را برای چند قرن تغییر داد. تشکیل حکومت شیبانیان/ابوالخیریان (907-1007 ق. /1501-1599 م.) که تجربه‌ی جدیدی از حکومت بود و بعدها خانات نامیده شد، سرآغاز این تغییرات بود. آنان موجد یک نظام حکومتی بودند که چند قرن در ماوراءالنهر به حیات خود ادامه داد. شیبانیان در منابع مکتوب خود و همسایگان، بیشتر با اقدامات سیاسی- نظامی توصیف شده‌اند، اما این مقاله در صدد است اقدامات فرهنگی شیبانیان را مورد بررسی قرار دهد که کمتر بدان توجه شده است. پژوهش حاضر در صدد پاسخ‌گویی به این سوالات است: اقدامات فرهنگی شیبانیان چه بود و توسط چه کسانی انجام می‌شد؟ این اقدامات چه جایگاهی در حکومت آنان داشت؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، خان‌های شیبانی در کنار دولتمردان و طبقات بالای جامعه، در امور آموزشی، علمی، ادبی، مذهبی و هنرهای مختلف اقدامات قابل توجه‌ای انجام دادند. این اقدامات دارای جایگاهی مهم و از اولویت‌های حکومت ایشان بود.
Zinat Taj Ali,[1] Zekrullah Mohammadi[2]
Abstract
In 10th AH/16th AD century, fundamental changes took place in Transoxiana, which changed the political map of this region and neighboring areas for several centuries. The formation of the Shaybanids (Abu al-kayrian) government (907-1007 AH / 1501-1599 AD), which was a new experience of government and was later called Khanate, was the beginning of these changes. They created a government system that lasted for centuries in Transoxiana. Their written sources and those of their neighbors described Shaybanids more with politico-military actions. However, this article seeks to examine the Shaybanids cultural actions, which have received less attention. The present study seeks to answer these questions: What were the cultural activities of the Shaybanids and who carried them out? What place did these measures have in their government? Findings show that Shaybanids khans, along with the rulers and the upper classes of society, took significant measures in educational, scientific, literary, religious and various arts. These actions had an important place and were one of the priorities of their government.
[1] PhD Student of Islamic Iran History, Alzahra University (zinatcrown@yahoo.com)
[2] Department of History, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran, Iran (ze.mohammadi@alzahra.ac.ir)
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر درصدد پاسخ گويي بـه ايـن سـؤالات اسـت : اقـدامات فرهنگـي شيبانيان چه بود و توسط چه کساني انجام مي شد؟ اين اقدامات چه جايگـاهي در حکومت آنان داشت ؟ يافته هاي پژوهش نشان مي دهد، خان هاي شـيباني در کنـار دولتمردان و طبقات بالاي جامعـه ، در امـور آموزشـي ، علمـي ، ادبـي ، مـذهبي و هنرهاي مختلف اقدامات قابل توجه اي انجام دادند.
اگرچه اين شـيوه ي حکومت خود منشاء رقابت هاي متعدد، اختلاف بـين طوايـف و گـاه جنـگ هـاي خـونين (بخاري ، ١٦٧٥، ١٠٤-١٠٥ و ٢٣٥) براي تصدي حکمراني بر خانات و احراز مقام خانيت بود (همان ، ٢٠٥-٢٠٧)، اما همين رقابت ها به تدريج زمينـه ي مناسـبي را بـراي اقـدامات فرهنگي به ويژه توسط طبقات سه گانه قدرت (٣) فراهم کرد که بررسي آنهـا تـاکنون چنـدان محل توجه نبوده است .
شيبانيان در عرصه هاي مختلف فرهنگي اقـدامات حمايتگرانـه متعـددي انجـام دادنـد، بخشي از اين حمايت ها از سوي خان ها و سلاطين شيباني ، بخش ديگر از سوي امرا، علما و مشايخ متصوفه بود که در ادامه به گوشه هايي از آنها اشاره مي شود.
بسياري از کارهاي هنري که براي عبدالعزيز سلطان و به دستور او انجام مي شد، بـه سبک نقاشي هاي دوره ي سلطان حسين بايقرا بود (Bahari, Ibid) ، اما ادامه ي ايـن رونـد منجر به ايجاد مکتب مينياتور بخارا شد (اشرفي ، ١٣٨٦، ٢١٤-٢١٦) کـه در آن اقـدامات حمايتي شيبانيان ، نقش برجسته اي داشت .
(
, 
, 
)
