چکیده:
با احیاء صنعت فرش ایران در دوره قاجار در نیمه اول قرن 19م/ ۱۳ق و سپس رونق آن در اواخر این قرن و اوایل سده 20م، تولید و تجارت آن به جایگاه خاصی رسید. در این بین، سلطانآباد عراق از مهمترین مراکز فرشبافی در اواخر دوره قاجار محسوب میشد که سهم عمدهای از تولید و صادرات فرش کشور را به خود اختصاص داده بود. این پژوهش بر آن است، با روش توصیفیـ تحلیلی و با استفاده از منابع و اسناد سازمان آرشیو ملی و مرکز اسناد وزارت امور خارجه، به این پرسش پاسخ بدهد که سیر تحول تولید و تجارت فرش در سلطانآباد در دوره قاجار چگونه بوده است؟ بر اساس یافتههای پژوهش، در نیمه اول قرن 19م/ ۱۳ق، بافت فرش در سلطانآباد توسط قالیبافان شهری و روستایی و در کارگاههای خانگی به صورت محدود انجام میشده و عمدتا در بازارهای داخل کشور مورد معامله قرار میگرفته است. اما در نیمه دوم این قرن و اوایل سده 20م/ ۱۴ق، متاثر از عواملی چون موقعیت جغرافیایی منطقه عراق و قرار گرفتن بر سر راههای ارتباطی، وجود نیروی انسانی (بافندگان) ماهر و فراوان در آنجا، همچنین دسترسی به پشم مرغوب مناطق غرب کشور و سرانجام سرمایهگذاری تجار و شرکتهای داخلی و خارجی در صنعت فرش سلطانآباد، تعداد کارگاههای بزرگ قالیبافی و حجم تولید این فرآورده افزایش قابل توجهی یافت و ارزش صادرات آن به رشد و رونق بالایی رسید، به گونهای که فرشهای دستباف آنجا عمدتا راهی بازارهای اروپا و آمریکا میشد.
Investigating the Situation and Development of Carpet production and Trade in Soltan Abad During the Qajar Period
Abstract
The Iranian carpet industry revived during the Qajar period in the first half of the 19th century and its production and trade expanded to a high degree in the early 20th century. Sultanabad ( Iraq) which was one of the most important centers of carpet weaving in the late Qajar period, provided a high percentage of the country's carpet production and exports. This research focuses on the development of carpet production and trade in Soltanabad during the Qajar period. The research by using a descriptive-analytical method is based on documents from the National Archives Organization and the Documentation Center of the Ministry of Foreign Affairs. The research shows that in the first half of the 19th-century carpet weaving in Soltanabad mostly was made by urban and rural carpet weavers in homes and was mainly traded in domestic markets. But in the second half of the 19th century and the early 20th century due to the important location of the Iraqi region, the availability of skilled and abundant manpower (weavers), access to good quality wool from the west, and the investment of domestic and foreign traders and companies in the Soltanabad carpet industry, carpet production, and its export increased significantly. This kind of hand-woven carpet mainly was exported to the European countries and the United States.
Keywords: Carpet, Soltan Abad, Production, Trade, Qajar.
خلاصه ماشینی:
ايـن پـژوهش بـر آن اسـت ، بـا روش توصيفي ـ تحليلي و با استفاده از منابع و اسناد سازمان آرشيو ملي و مرکز اسناد وزارت امور خارجه ، به اين پرسش پاسخ بدهد که سير تحول توليد و تجـارت فرش در سلطان آباد در دورة قاجار چگونه بوده اسـت ؟ بـر اسـاس يافتـه هـاي پـژوهش ، در نيمـة اول قـرن ١٩م / ١٣ق بافـت فـرش در سـلطان آبـاد توسـط قالي بافان شهري و روستايي و در کارگاه هاي خانگي به صورت محدود انجـام مي شده و عمدتاً در بازارهاي داخل کشور مورد معامله قرار مي گرفته است .
است که در نيمة اول قرن ١٩م / ١٣ق ، بافت فرش در سلطان آباد، توسط بافندگان شهري و روستايي آن منطقه و در کارگاه هاي خانگي و به صـورت محـدود انجـام و غالبـاً در بازارهاي داخلي خريد و فروش مي شده است ، اما در طي نيمة دوم ايـن قـرن و اوايـل سدة ٢٠م / ١٤ق ، متأثر از رشد روزافزون تقاضا براي فرش ايران در بازارهاي بين المللي ، توسعه و گسترش تدريجي شهر سلطان آباد و ظرفيت هاي موجود براي توليـد فـرش در آنجا، تجار داخلي به خصوص بازرگانان تبريز و شرکت هاي خارجي (عمدتاً غربي ) نيـز به سرمايه گذاري در صنعت فرش آنجا روي آوردند؛ به طوري که در اواخر دورة قاجار با گسترش اين سرمايه گذاري ها و به راه افتادن کارگاه هاي بزرگ قالي بافي در سلطان آباد و روستاهاي اطراف آن و سازماندهي نسبي چرخة توليد و تجارت فرش ، علاوه بر آنکه حجم توليد ايـن محـصول رونـق بـالايي يافـت ، ارزش صـادرات آن نيـز رشـد قابـل ملاحظه اي پيدا کرد؛ به نحوي که قسمت عمدة فرش هاي توليدي در منطقة سلطان آبـاد، راهي بازارهاي کشورهاي اروپايي ، ايالات متحده آمريکا، عثماني و روسيه شد.