چالش ناکارآمدی بلاغت سنتی اسلامی از منظر بلاغت جدید عربی مقاله

در عصر معاصر، تلاش‌های فراوانی جهت بروزرسانی دانش بلاغت صورت گرفته است. از همین‌رو، دو اصطلاح «بلاغت جدید» و «نوسازی بلاغت» از جمله اصطلاحات فراگیر در میان پزوهشگران معاصر عرب قرار گرفته‌اند که از اواخر قرن نوزدهم میلادی تا به امروز بخش قابل توجهی از گفتمان بلاغی معاصر را به خود اختصاص داده‌اند. نوسازی بلاغت به یک‌سری تلاش‌هایی گفته می‌شود که بخشی یا تمام موضوعات بلاغت سنتی را بازخوانی کرده و پیشنهادهایی جهت بهبود آن مطرح کرده‌اند. برای نخستین بار، شیخ محمد عبده در الأزهر دعوت به بروزرسانی منابع بلاغت کرد و جبر ضومط در تألیفات خود به نوسازی در بلاغت دعوت نمود. گفتمان نوسازی بلاغت همواره با گفتمان بلاغت سنتی در چالش بوده و سرآغاز نوسازی بلاغت با نقد مبانی نظری، مسائل روش‌شناختی و رویکرد تحلیلی بلاغت سنتی همراه بوده است. از آغاز دعوت به نوسازی بلاغت تا به امروز، انتقادها به بلاغت سنتی فزونی یافته است؛ لذا با خوانش کارهای صورت گرفته در زمینه بلاغت جدید، به کمیت قابل توجهی از انتقادات مواجه می‌شویم که پژوهش علمی مستقل را می‌طلبند تا زمینه را برای دوری از افراط و تفریط در داوری و ارزش‌گذاری دستاوردهای بلاغی پیشینیان فراهم سازد. پژوهش پیش‌رو، با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی و نقد انتقادهای وارده بر بلاغت سنتی همت گذاشته است و از بررسی و نقد دیدگاه‌های انتقادی صاحب‌نظران نوسازی بلاغت، به این نتایج دست یافته‌ است: بیش‌ترین انتقادهای پزوهشگران معاصر به اثرپذیری بلاغت از اندیشه‌های فلسفی یونان و ارزش‌گذاری متون است. از جهتی مهم‌ترین نقاط ضعف آنان در هم‌سنجی نادرست بلاغت سنتی اسلامی با بلاغت سنتی یونان که از بافت اجتماعی-تاریخی متفاوتی برخوردارند و همچنین مقایسه نادرست بلاغت با مکاتب نقدی معاصر که دارای رویکرد و کارکرد عملی مختلفی هستند، خلاصه می‌شود.

In the contemporary era, many efforts have been made to update the knowledge of rhetoric. Therefore, the two terms "modern rhetoric" and "rhetoric modernization" are two of the most comprehensive terms among contemporary Arab scholars, which have occupied a significant part of contemporary rhetorical discourse from the late nineteenth century to the present day. Rhetoric modernization refers to a series of efforts that re-examine some or all of the issues of traditional rhetoric and make suggestions for its improvement. For the first time, Sheikh Muhammad Abduh from Al-Azhar called for updating the sources of rhetoric, and al-Jabr al-Zumt in his writings called for rhetoric modernization. The discourse of rhetoric modernization has always been challenged by the discourse of traditional rhetoric, and the beginning of rhetoric modernization has been accompanied by a critique of theoretical foundations, methodological issues, and the analytical approach of traditional rhetoric. From the beginning of the call to modernize rhetoric to the present day, criticism of traditional rhetoric has increased; therefore, reading the works done in the field of modern rhetoric, we encounter a significant amount of criticism that requires independent scientific research to provide a basis for avoiding excesses in judging and evaluating the rhetorical achievements of predecessors. This research has tried to examine and critique the criticisms of traditional rhetoric through a descriptive-analytical method and has achieved the following results by examining and criticizing the critical views of rhetoric modernization experts: The greatest criticism of contemporary scholars is the influence of rhetoric on Greek philosophical thought and the evaluation of texts. In a sense, their most important weaknesses are summarized in the incorrect comparison of traditional Islamic rhetoric with traditional Greek rhetoric, which have different socio-historical contexts, as well as incorrect comparison of rhetoric with contemporary critical schools that have different approaches and practical functions.