چکیده:
مثنوی «آلات جنگ» سرودۀ میرزا محمّدطاهر قزوینی، از آثار منظوم و ارزشمند قرن یازدهم و اوایل دوازدهم هجری است. این اثر دارای 800 بیت میباشد و در قالب مثنوی سروده شده است. میرزا محمّد طاهر در مثنوی وصف آلات جنگ از ظرفیّتهای زبانی، بیشترین بهره برده است و از ساختارهای ویژه گفتار برای القای ظرافت معنایی و اهداف بلاغی استفاده کرده است. معانی ثانوی بیتها و جملهها یکی از مهمترین ابزارهای تأثیر سخن در مخاطبان است. نویسنده در این پژوهش درصدد آن است تا به شیوۀ توصیفی – تحلیلی و ابزار کتابخانهای ضمن معرّفی مختصری از شاعر و معرّفی اثر ارزشمندش به بررسی رویکرد بلاغی مسند در این مثنوی بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که بیشترین و کمترین رویکرد بلاغی (اغراض ثانوی) مسند در مثنوی «وصف آلات جنگ» کدام است؟ هدف این پژوهش بیان ارزشهای بلاغی در مثنوی وصف آلات جنگ بر اساس مباحث گوناگون علم معانی، بخصوص رویکرد بلاغی مسند است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که شاعر در مثنوی خود از تمام شگردها و قابلیّتهای زبانی در ساختار علم معانی بهخوبی بهره گرفته و کلام خود را بهگونهای به این فن آراسته است و استفادۀ بهینه از علم معانی باعث ماندگاری و تأثیرگذاری کلام و دلانگیزی سخن شده است.
Masnavi "Tools of War" composed by Mirza Mohammad Taher Qazvini is one of the most valuable and poetic works of the 11th and early 12th centuries AH. This work has 800 bits and is composed in the form of Masnavi. In Masnavi, Mirza Mohammad Taher has made the most of his linguistic capacities in describing the tools of war, and has used special structures of speech to induce semantic refinement and rhetorical purposes. Secondary meanings of verses and sentences are one of the most important tools for influencing speech in the audience. In this research, the author intends to study the rhetorical approach of Musnad in this Masnavi in a descriptive-analytical way and library tools while briefly introducing the poet and introducing his valuable work, and to answer the question that the most and the least rhetorical approach (secondary purposes) What is the position in Masnavi "descriptions of war"? The purpose of this study is to express the rhetorical values in Masnavi describing the tools of war based on various topics of semantics, especially the rhetorical approach of Musnad. The results of the research indicate that the poet in his Masnavi has used all the tricks and linguistic capabilities in the structure of semantics well and has adorned his speech in this way and the optimal use of semantics has caused the permanence and effectiveness of the word and its charm.
خلاصه ماشینی:
خم تيغ چنگي است در روز جنگ نــــــــــوازندة او يل تيز چنگ (همان : ٣٠٤) گاهي هم حذف مسند به قرينۀ معنوي صورت ميگيرد؛ يعني شنونده از مفهـوم و معنـاي کلام ، پي به مسند محذوف ميبرد؛ براي نمونه در بيت زير، مخاطـب از فحـواي کـلام ، متوجـه محذوف بودن فعل «است » در مصراع دوم ميشود: بــــــرآرد ز بنياد دشمن دمار دمش چون دم صوفي چله دار (همان : ٣٠٥) حذف به قرينۀ لفظي و معنوي در شعر شاعران و گفت وگوهاي روزانه ، آن چنان معمـول و عادي است ؛ اما بـراي آنکـه ارزش هـاي بلاغـي و ادبـي گوينـده از حـذف مسـند، سـنجيده و ارج گذاري شود، در ادامه نيت ها و غرض هاي گوينده از حذف مسند بيان ميشود: ٣ـ ٢ـ ١ به سبب قرينۀ لفظي گفته شد گوينده در مواردي که قرينۀ لفظـي دال بـر مسـند در کـلام باشـد، از ذکـر مسـند خودداري ميکند و در مقام حذف مسند برميآيد؛ براي نمونه در بيت زيـر، «اسـت و بـود» بـه قرينۀ لفظي از مصراع اول حذف شده است تا جانب اختصار رعايت شود: عدو بند و خونريزو رويـين تـن اسـت بــه قنــداق ايــن طفــل مــردافکن اســت اگــر خصــم اژدر بــود گــر نهنــگ بــه فريــاد مــيخوانــد او را بــه جنــگ (قزويني: ٣٠٥) ٣ـ٢ـ٢ـ به سبب تنگنا در سخن از ديگر علل زيباييشناختي حذف مسند از جمله ، تنگنايي در سخن است .
Sadraei, Roghayeh, "Reflection of the style of Persian poets in the poems of Mirza Taher Vahid Qazvini", Meeting of the Association for the Promotion of Persian Language and Literature of Iran, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, 2016 .