چکیده:
یکی از موضوعات مطرحشده درباره دلایل اختلاف قرائات، مسئله اجتهاد است که تحت عنوان اجتهاد قاریان و صحابه مطرح میشود. بزرگانی مانند آیتالله خویی و آیتالله معرفت، مسئله اجتهاد در قرائت را بیان کردهاند. در این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی نگاشته شده است، دلایل موافقان و مخالفان بحث اجتهاد در مسئله اختلاف قرائات بررسی گردید. عمده دلیل موافقان، اعمال سلیقه صحابه و قاریان بوده که از موارد مهم در تأثیرگذاری اختلاف قرائات ذکر شده است؛ درحالیکه مخالفان، قرائات را مستند به سماع و روایت دانسته و بیان داشتهاند که اجتهاد در قرائت با اختیار در قراءت خلط شده است، ولی با مراجعه به تاریخ قرائات روشن میشود که اجتهاد در قرائت وجود داشته و این اجتهادها تنها از سوی افرادی اندک و ناشناخته که غالب مسلمانان به آن بیاعتنا باشند، صورت نگرفته است.
One of the issues raised about the reasons for the difference in Qur’anic readings is the issue of expertion (ijtihad), which is raised under the title of ijtihad of reciters and companions. Great figures such as Ayatollah Khoei and Ayatollah Maarefat have raised the issue of ijtihad in recitation. In this article, which is written in a descriptive-analytical method, the reasons for and against the discussion of ijtihad on the issue of differences in readings were examined. The main reason for the agreement was the practice of the tastes of the companions and the reciters, which has been mentioned as one of the important factors in influencing the difference of readings. While the opponents have considered the recitations as evidence based on listening and narration and have stated that ijtihad in recitation has been confused with the word ikhtiar in recitation. But by referring to the history of recitations, it becomes clear that ijtihad existed in recitations and these ijtihads are not done only by a few unknown people whom that most Muslims has ignored.
خلاصه ماشینی:
عمده دلیل موافقان، اعمال سلیقه صحابه و قاریان بوده که از موارد مهم در تأثیرگذاری اختلاف قرائات ذکر شده است؛ درحالیکه مخالفان، قرائات را مستند به سماع و روایت دانسته و بیان داشتهاند که اجتهاد در قرائت با اختیار در قراءت خلط شده است، ولی با مراجعه به تاریخ قرائات روشن میشود که اجتهاد در قرائت وجود داشته و این اجتهادها تنها از سوی افرادی اندک و ناشناخته که غالب مسلمانان به آن بیاعتنا باشند، صورت نگرفته است.
سؤال اصلی و بسیار مهم این است که چه عامل یا عواملی باعث بروز این اختلافات شده است؟ با علم به اینکه قرآن کتاب واحدی است که از سوی خدای واحد بر بشریت نازل شده است، به نظر برخی از دانشمندان اسلامی ازجمله آیتالله خویی و آیتالله معرفت، آرا و اجتهادهای شخصی قراء و صحابه از بزرگترین عوامل اختلاف قرائات در قرآن به شمار میآید.
کاربرد واژه اجتهاد در موارد متعددی است؛ یکی از این موارد، کاربرد فقهی آن است که به ملکه استنباط حکم شرعی و توان بر استنباط اطلاق میشود و در مباحث علوم قرآنی نیز به آرای شخصی قاریان و صحابه در قرائت قرآن، اجتهاد قراء و صحابه گویند؛ چراکه به آراء و تفکرات شخصی خود جامه عمل پوشانده و در زمینههای مختلف اعم از قرائت، نحو، لغت، تفسیر و...
همانا نص، ثابت میکند که قرائات مستند به روایت هستند، نه اجتهاد و دلیل بر آن، عبارت «تلقوه سماعاً عن الصحابه» است، درحالیکه صحابه نیز از پیامبر( قرائت را دریافت نمودند و این عبارت در کلام ابن ابی هاشم آورده شده که آیتالله خویی با آن استدلال کرده است.