چکیده:
اعتقادات و دانش عوام به مثابه پدیدهای آمیخته با اجتماع و رکنی گسستناپذیر از زندگی جمعی در تاریخ پرفراز و فرود بشریت، سهم قابل توجهی از فرهنگ هر ملت را به خود اختصاص دادهاست. در این میان باورداشتهای عامه، منزلگاه آشنایی و شناسایی جنبههای مختلف فرهنگ توده مردم، محسوبمیشود. سفرنامهها یکی از مهمترین زمینههای تجلی این باورها هستند که بهلحاظ انعکاس دادن فرهنگ و اندیشه مردمان جوامع مختلف، از غنیترین منابع برای بررسی فرهنگ و پنداشتهای عامه به شمار میروند. در همین راستا سفرنامه ناصرخسرو به دلیل دقت علمی، ژرفبینی و توانمندیهای زبانی نگارنده از جایگاه خاصی برخوردار است. در این پژوهش که با رویکرد تحلیلی توصیفی و با استفاده از روش کتابخانهای انجام شده، انواع باورهای عامه در سفرنامه ناصرخسرو بر اساس دستهبندی جدیدی مورد بررسی قرار گرفتهاست. در این دستهبندی باورهای عامه در شش دسته دینی، تاریخی، افسانهای - اسطورهای، غرایب، تابو و خرافهها قرار گرفتهاست. نتایج پژوهش نشانمیدهد که از میان انواع عقاید عامه، باورهای دینی بیشترین میزان انعکاس را در سفرنامه ناصرخسرو دارد و بعد از آن باورهای عامه در مورد غرایب بازتاب بیشتری از دیگر باورها دارد. از میان انواع باورهای عامه کمترین بسامد بازتاب به باورهای خرافی اختصاص دارد. این نتایج همچنین نشاندهنده غلبه جنبههای عقلانی و دینی شخصیت این حکیم متاله در گزارش سفرهای هفتساله خود است.
The folk beliefs and knowledge, as a phenomenon intertwined with society and an
inseparable pillar of collective life in the ups and downs of human history, have made a
significant contribution to the culture of any nation. In the meantime, folk beliefs are
considered, as the place of familiarity and identification of various aspects of public culture.
Safarnamas (The Books of Travels) are one of the most important fields of manifestation of
these beliefs, which in terms of representing the culture and thought of the people of different
societies, are one of the richest sources for the study of culture and popular ideas. In the same
direction, Naser Khosrow's Safarnama has a special place due to its scientific accuracy,
insight and linguistic abilities. In this research, done with a descriptive-analytical approach
and using the library method, the types of public beliefs in Naser Khosrow's Safarnama have
been studied based on a new classification. In this classification, popular beliefs are divided
into six categories: religious, historical, mythical, wonders, Taboo, and superstitious. The
results of the research showed that among the types of popular beliefs, religious beliefs are
the most reflected in Naser Khosrow's Safarnama and after that, popular beliefs about
wonders are more reflected than other beliefs. Among the types of popular beliefs, the lowest
percentage of reflection is attributed to superstitions. These results also revealed the
dominance of the intellectual and religious aspects of the character of this theologian sage in
the report of his seven-year journey.
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش که با رویکرد تحلیلی توصیفی و با استفاده از روش کتابخانهای انجام شده، انواع باورهای عامه در سفرنامه ناصرخسرو بر اساس دستهبندی جدیدی مورد بررسی قرار گرفتهاست.
نتایج پژوهش نشانمیدهد که از میان انواع عقاید عامه، باورهای دینی بیشترین میزان انعکاس را در سفرنامه ناصرخسرو دارد و بعد از آن باورهای عامه در مورد غرایب بازتاب بیشتری از دیگر باورها دارد.
ازآنجاکه بررسی عقاید و باورهای رایج در بین مردم یکی از مهمترین راههای شناخت فرهنگ و مبانی اعتقادی جوامع به شمار میآید و نیز با توجه به بازتاب اینگونه باورها در سفرنامه ناصرخسرو، نگارندگان در این مقاله با رویکرد توصیفی - تحلیلی و با استفاده از روش کتابخانهای و ارائة شواهد متنی کوشیدهاند انواع باورها و عقاید عامیانه منعکسشده در سفرنامه ناصرخسرو را شناسایی و در طبقهبندی جدیدی مورد بررسی قرار دهند.
باورهای عامیانه اسطورهای در مورد اصل و منشأ چیزی قصر غُمدان در بخشی از سفرنامه، ناصرخسرو از قصری در یمن خبر میدهد که از آن فقط تلی باقیمانده و به باور مردم زمانی پادشاه این قصر، پادشاه همه جهان بوده است بدین خاطر مردم بسیاری به وجود گنجهایی در آن مکان اعتقاد دارند که تاکنون کسی بدان دست نیافته است.
نتایج بررسی نشانمیدهد که از میان انواع باورهای عامه باورهای مبتنی بر بنمایههای دینی خصوصاً در بحث بیان اصل و منشأ پدیدهها و مکانهای مورد احترام بیشترین بازتاب را در سفرنامه ناصرخسرو دارد و بعد از آن غرایب یا شگفتیهای عالم بیشترین بسامد را در میان دیگر باورهای عامیانه به خود اختصاص دادهاست.