چکیده:
مهم ترین عامل شکل گیری مجموعه تاریخی بسطام ، بـدون تردیـد وجـود ملکـوتی مرقد مطهر امام زاده محمد (ع ) فرزند بلافصل حضرت امام جعفر صادق (ع ) و آرامگـاه بایزید بسطامی عارف مشهور قـرن سـوم هجـری اسـت . بـه تصـریح و گـزارش منـابع تاریخی از قرن دوم و سوم یعنی بعد از رحلت امام زاده محمد (ع ) و درگذشـت بایزیـد بسطامی، شخصیت های گوناگون فرهنگی، سیاسی، عرفانی و ... برای زیارت آرامگـاه دو شخصیت مزبور به بسطام مسافرت کرده اند که گزارش سـفر، شـرح و توصـیف آنـان از مرقد آن دو بزرگوار در منابع تاریخی و جغرافیایی ثبت و ضـبط شـده اسـت . برخـی از شخصیت ها به ویژه پادشاهان ، دستور سـاخت بنـای جدیـد از جملـه : مسـجد، ایـوان و بازپیرایی بناهای گذشته مجموعه تاریخی را صادر کرده و بدین صورت هر سال به طـور یوسته یا م ناوب بر ناها فزوده شـده اسـت کـه ینـک محصـول اهتمـام آنـان در کـل مجموعه متجلی است . این مقاله ، قصد دارد با تکیه به منابع تـاریخی مـتقن و سـفرنامه جهـانگردان ، اعـم از ١. نویسنده و مدرس زبان و ادبیات فارسی داخلی و خارجی علاوه بر بررسی رونـد شـکل گیـری مقبـره بایزیـد و سـیر و تحـول آرامگاه از قرن سوم تا زمان معاصر به مسافرت برخی شخصیت هـایی کـه بـرای زیـارت آرامگاه مطهر امام زاده محمد (ع ) بایزید بسطامی به بسطام آمده اند، اشاره کند.
خلاصه ماشینی:
کليدواژگان بسطام ، مجموعه تاريخي، امام زاده محمد (ع )، آرامگاه ، بايزيد بسطامي مقدمه از نوشته ها و حکايات کتاب نور، اين گونه فهميده مـيشـود کـه بايزيـد بـه مـرگ طبيعي فوت کرده است .
ميتوان گفت او نخس ين و قديميترين جهانگردي اسـت کـه بـه آرامگـاه بايزيد در شهر بسطام ، اشاره کرده ولي متأسفانه ، به مکان دقيق آرامگـاه در بسـطام اشـاره نکرده به عبارت ديگر وقتي که او مزار بايزيد را ديده ، دقيقا در کدام قسـمت شـهر واقـع شده بوده است ؟ او نوشته است : «ابويزيد بسطامي- رحمه الله ع يه - از اين شهر بـود.
فريزر اسکاتلندي حدود چهل و هفت سال پيش از اين تاريخ ، يعني در سـال ١٢٣٦ ق / ١١٩٩ ش به بسطام سفر و ايوان شرقي را با آبرنـگ نقاشـي کـرده اسـت ، در توصيف آرامگاه بايزيد به تز ين مقبره با سنگ ها اشـاره کـرده کـه در ادامـه مقالـه بـه آن خواهيم پرداخت .
توصيف آرامگاه بايزيد بسطامي در برخي سفرنامه هاي جهانگردان خارجي فريزر اسکاتلندي يکي از جهانگردان اروپايي است کـه در سـال ١٨٢١ م / ١١٩٩ ش به خراسان و بسطام آمده و گزارش سفر خود را در کتابي به نام «داستان سـفر خراسـان » نوشته است .