چکیده:
چوگان یکی از ورزشهای باستانی ایرانی محسوب میشود که از نام چوبی که در آن استفاده میشود، برگرفته شده است. این بازی که در آغاز جنبۀ نظامی و جنگی داشت و سوارکاران ایرانی در آن استعداد اسبهای جنگی خود را بهنمایش میگذاشتند، بهتدریج فراگیر شد. در این میان، اسب یکی از محوریترین اجزا در این بازی محسوب میشود که در تاریخ هنر ایران، هنرمندان بسیاری سعی در نشاندادن نقش مهم آن در به تصویرکشیدن صحنههای این بازی داشتهاند. به این ترتیب که اسب یکی از مهمترین نقشمایههای صحنههای پهلوانی در بازی چوگان است که بسیار مورد توجه نگارگران خصوصاً در ترسیم نگارههای شاهنامۀ طهماسبی بوده است و در صحنهآرایی بازی چوگان در این نگارهها با محوریت شیوۀ خاص ترسیم نقشمایۀ اسب توجه شده است.
مقالۀ حاضر کوششی برای شناخت و تحلیل ساختار بصری شیوۀ ترسیم نقشمایۀ اسب و عوامل مؤثر در تصویرگری بازی چوگان با تأکید بر سه نگاره از شاهنامۀ طهماسبی است. از اینرو، در این نوشتار با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و گردآوری مطالب به روش کتابخانهای و اسنادی به این پرسش پاسخ میدهد که در بهتصویرکشیدن بازی چوگان، از چه ویژگیهای خلاقانۀ بصری برای نشاندادن عمق داستان استفاده شده است؟ بر اساس یافتههای پژوهش، در ترسیم این نگارهها به حفظ تعادل، آرایش و ترکیببندی اسب توجه شده است. بنابراین، در نگارههای بازی چوگان، نمودی واضح مبنیبر خروجی بصری هنرمند با هماهنگی سازمانیافته نسبتبه روایت شاهنامه اعمال گردیده است. از اینرو، نقشمایۀ اسب که در عناصر بصری نگارههای بازی چوگان نقش کلیدی بازی میکند، در عین وفاداری به متن دارای نقش تکمیلکنندهای در فضاسازی نگارهها دارد. همچنین، چینش و ترکیببندی عناصر بصری نگارهها بر اساس محوریت این نقشمایه به تصویر کشیده شده است.
The horse is one of the most important components of the heroic elements in Polo game scenes in Shahnameh, which has been highly regarded by artists. Thus, the horse motif is at the center of the polo game illustration. This article focuses on content analysis of visual features of the horse motif and visual factors affecting Polo game illustration with emphasis on three miniatures of Tahmasebi Shahnameh. Therefore, in the present study, using the research method of descriptive-analytical and library resources, it answers the question here: What techniques did artists use to create Polo Game illustrations?
Based on research results, in Polo Game illustrations, a clear representation of the artist's visual output has been applied to the narration of Shahnameh with a proper and organized mood. Hence, the horse motif, which plays a key role in combining the visual elements of polo game scenes, loyalty at the same time to the text, has a special place, and the arrangement and composition of the visual elements of the miniatures are depicted based on the centrality of this motif.
خلاصه ماشینی:
سال ششم ( شماره 2 ( پاییز و زمستان 1401 شناخت و تحليل عوامل بصري مؤثر در تصويرگری بازي چوگان در سه نگاره از شاهنامۀ طهماسبي با تأکید بر نقشمایۀ اسب الهه پنجهباشي*1 1دانشیار گروه نقاشی، دانشکدة هنر، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.
پرسش اصلي مطرحشده این است: خلاقیتهای بصري بهکاررفته در ترسيم نقشمایۀ اسب در سه نگارۀ بازي چوگان از شاهنامۀ طهماسبي چه نمونههايي است و چه شباهت و تفاوتهایی دارد؟ در ادامه، اين پرسش مطرح میشود كه هريك از نگارگران در ترسيم اين نقشمایه به چه عوامل بصريای توجه کردهاند؟ این پژوهش به لحاظ ماهیت، نظری، در روش گردآوری دادهها کتابخانهای و در روش تحلیل بهصورت توصیفی-تحلیلی انجام شده است.
Fig. 4: Studying the composition of the application of the motif of the horse in Goshtasp Impresses the King of Rum. مفهوم بصري اسب در اين نگاره در قاب تصويري بازي چوگان دربردارندۀ مضموني از جنبش و لغزش است و ارتباط نقشمایۀ اسب با متن شاهنامه، مشاركت در صحنه بازي چوگان را نشان میدهد.
Fig. 5: The Fury of Garsivaz at Siyavash’s Martial Skills from the Shahnameh (Book of Kings) by Shah Tahmaseb, Museum of Contemporary Arts, painting by Siavash Pesh Gersiouz, Tehran (Canby, 2014, 73) / شكل 6: مطالعۀ ترکیببندی كاربرد نقشمایۀ اسب Fig. 6: Studying the composition of the application of the motif of the horse in the Fury of Garsivaz at Siyavash’s Martial Skills.
Polo sport in the Safavid era, master's thesis in the history of Islamic Iran, Lorestan University - Faculty of Persian Language and Literature.