چکیده:
ابنسینا به یک فیلسوف عقلگرا مشهور است و متفکران وی را رئیس مشائیان درحوزۀ اندیشه می دانند. درکنار این شهرت، او یک طبیب ماهر نیز هست و دیدگاههایی هم درحوزۀ عرفان و کلام دارد. در این پژوهش، درصدد واکاوی دیدگاههای کلامی و اعتقادی وی با اتکا به آثار برجایمانده از او و دیگر اندیشمندان مرتبط با وی با استفاده از روش توصیف و تحلیل هستیم. آثار و شهرت فلسفی بوعلی به ویژه درحوزۀ فسلفۀ مشاء و عقلگراییِ حداکثری با رویکرد بروندینی، بررسی دقیق دیگر جنبههای اندیشۀ وی و به ویژه حوزۀ کلامی و اعتقادی دروندینیاش را تاحدی دشوار کرده است. هرچند ابن سینا به روش و دادههای فلسفی خود پایبند بوده، در موارد خاص، دیدگاههایی صریح را فراتر از اندیشۀ فلسفی با رهیافت کلامی و دینمدارانه مطرح کرده است که وجوه مختلف آن، ظرفیت انجامدادن یک پژوهش دقیق را دارد. در این تحقیق، اندیشههای کلامی و اعتقادی وی بهعنوان یک مسلمان معتقد را بررسی میکنیم.
Avicenna is known as a rational philosopher and thinkers regard him as the head of the peripatetic scholars. Beside this fame, he was a skillful physician and, in addition to that, he maintains some notable views in mysticism and theology. The present research is intended to delve into his theological views through using a descriptive-analytical method for investigating his writing and views of his companions. It is revealed that Avicenna’s writings, his peripatetic-philosophical fame and his maximal rationalistic approach outside the realm of religion has rendered it difficult to investigate his inter-religious and theological views. Though Avicenna is proved loyal to his methodological approach and his philosophical propositions, he has adopted some evident theological stances and religious approaches just beyond his philosophical thinking. Different dimensions of these theological and religious views worth investigating in a thorough research that is sought and carried out in the present study while considering him a faithful Muslim philosopher.
خلاصه ماشینی:
ابنسینا در مباحث اصلیِ تعلیمات دینی همچون توحید، نبوت و معاد از روشها و بنمایههای دروندینی و کلامی بهره گرفته، با الهام از قرآن کریم، برهان صدیقین را سامان داده، با ایمان مؤمنانه، به جایگاه صادق و مصدِّقبودن مقام نبی اسلام (ص) بهعنوان مرجع نهاییِ علمی صحه گذاشته و در حلوفصل گره ذهنی و عویصۀ معاد جسمانی با اعتماد به اخبار منابع دینی، اعتقاد خود به حقانیت آن را اعلام کرده که این شیوه و رهیافت حل مسئله، خارج از اسلوب فلسفی مرسوم است و جنبۀ کلامی آن را آشکارا میتوان مشاهده کرد.
ابنسینا بهعنوان متفکری فلسفی- استدلالی، ضمن وفاداربودن به رویکردهای فلسفی عقلگرا، در مواردی با بررسی برخی آموزههای دینی، درصدد دفاع منطقی از آنها با روش و اسلوب خاص خود برآمده و در مواردی که درمیان کتب صِرف فلسفی قابل دریافت است، با تغییر رویکرد و بهرغم یافتههای فلسفی، به حقانیت آموزههای دینی بهعنوان فردی معتقد و با استناد به منابع دینی و مرجعیت نهایی علمی پیامبر (ص) صحه گذاشته است؛ البته پشتوانۀ این رهیافت هم کاملاً عقلی و قابل دفاع استدلالی است.
331-335) و التزام اعتقادی و کلامی خود را با این بیان کامل کرده است: «لكن كمال العقول و تمام هدايتها إنما يفد من ناحية الكتاب المُنزَل على النبي المرسل»؛ یعنی: «کمال عقلها و هدایت تامّ آنها ازناحیۀ کتاب نازلشده بر نبی مرسل (ص) افاده میگردد» (ابنسینا، بیتا-ب، ص.
ملاصدرا نیز در أسفار با استفاده از همین مهندسی کلام سینوی، تفطن خود به برهان صدیقین را اعلام کرده و گفته به این مطلب و راه در کتاب الهی اشاره شده است (صدرالدین شیرازی، بیتا، ج.