چکیده:
قفقاز جنوبی بهعنوان جنوبشرقیترین منطقه اروپا، از بعد ژئوپلتیکی و ژئواکونومیک برای اتحادیه اروپا، آمریکا، روسیه و سایر کنشگران منطقهای از اهمیت فوقالعادهای برخوردار میباشد. این منطقه در یکی دو سال اخیر، کانون تحولات مهم امنیتی بوده که تهدیدات و فرصتهای بالقوه و بالفعلی را برای ج.ا.ایران ایجاد نموده است. لذا پایش تحولات مذکور، شناسایی و تحلیل بازیگران اصلی و پیشبینی آیندههای پیشروی منطقه امری ضروری و اجتنابناپذیر به نظر میرسد. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف شناسایی سناریوهای ناظر بر ترتیبات امنیتی قفقاز جنوبی با تمرکز بر بحران اوکراین و با روششناسی مرکب آیندهپژوهی صورت گرفته است. در این راستا ضمن انجام مطالعات اسنادی و بهره-برداری از دانش ضمنی خبرگان موضوع، تعداد 7 کنشگر اصلی منطقهای و 3 کنشگر اصلی فرامنطقهای شناسایی و سپس با منطق ماتریس اثرات متقاطع، تعداد 10 متغیر اولویتدار شناسایی شد و سپس در محیط نرم افزار میکمک میزان اثرات مستقیم و غیرمستقیم آنها محاسبه گردید و در مرحله نهایی مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت. یافتههای تحقیق حاکی از آن است از تعداد 10 بازیگر مهم منطقهای و فرامنطقهای، دو کشور ترکیه و جمهوری آذربایجان به عنوان عناصر کلیدی و کشور روسیه به عنوان پیشران در معادلات امنیتی منطقه قفقاز جنوبی ایفای نقش خواهند کرد. در پایان تعداد دو سناریو بر مبنای نوع و نحوه عمل بازیگر پیشران منطقه یعنی روسیه ارائه و ترتیبات امنیتی منطقه براساس آن ترسیم و در بخش پایانی ضمن تشریح فرصتها و چالشهای پیشرو، توصیههایی برای ج.ا.ایران ارائه گردید.
The South Caucasus is extremely important for the European Union, America, Russia and other regional actors from the geopolitical and geoeconomic point of view. this region has been the focus of important security developments that have created potential and actual threats and opportunities for the Republic of Iran.The current research is aimed at identifying the scenarios regarding the security arrangements of the South Caucasus with a focus on the Ukraine crisis and with a mixed future-research methodology. In this regard, the number of 7 main regional actors and 3 extra-regional main actors were identified, and then with the logic of the cross-effects matrix, the number of 10 priority variables was identified, and then the amount of their direct and indirect effects was calculated and analyzed and evaluated. .The findings of the research indicate that out of the 10 important regional and extra-regional actors, two countries, Turkey and the Republic of Azerbaijan, will play a role as key elements and Russia as a driving force in the security equations of the South Caucasus region.
خلاصه ماشینی:
در سطح راهبردي، جنگ اوکراين موازنه را به شدت به نفع آذربايجان تغيير داده و ارمنستان ، گزينه اي عملياتي به جز صلح با آذربايجان ندارد و اين موضوع ، يک عدم قطعيت بسيار کليدي را ايجاد نموده که دورنماي تحولات آتي قفقاز جنوبي را تحت تأثير قرار خواهد داد، مبني بر اينکه احتمال اينکه اعتراضات داخلي ارمنستان ، منجر به تغيير دولت در ارمنستان شود بسيار زياد است ؛ اما در سطح ارزيابي ترجيحات ، گزينه مطلوب آذربايجان ، ترکيه و روسيه ، ادامه کار دولت فعلي ارمنستان مي باشد زيرا اين دولت در جنگ با آذربايجان شکست خورده و امضاء کننده توافقنامه هايي است که ارمنستان پس از جنگ دوم قره باغ پذيرفته است .
روسيه از جمله بازيگراني هستند که نقش برجسته اي در شکل دادن بر ترتيبات امنيتي قفقاز جنوبي داشته و در اين راستا، بعضا با تضادها و تعارضاتي نيز با ساير بازيگران اصلي منطقه داشته است (حسين زاده و همکاران ، ١٣٩٧: ٢٠٩).
به نظر مي رسد ترکيه در سال هاي آتي نيز به دنبال افزايش حضور و نفوذ خود در قفقاز جنوبي خواهد بود و احتمالا بحران اوکراين نيز فرصت کم نظيري را پيش روي ترکيه براي دستيابي به اهداف خود در اين منطقه قرار دهد.
ا. ايران در قفقاز جنوبي چالش ها با استناد به سناريوي اول يعني تلاش روسيه جهت حفظ حضور نظامي و تداوم نقش آفريني نظامي امنيتي اين کشور در قفقاز جنوبي، به احتمال زياد شاهد شعله ور شدن کانون هاي بحران از جمله اوضاع قره باغ توسط روسيه خواهيم بود که به نوبه خود موجب افزايش بيثباتي و ناامني در مناطق شمال غرب ج .