چکیده:
یکی از موضوع‌های پربحث و چالش‌برانگیز در تاریخ اندیشه‌های کلامی و عرفانی اسلام، مسئله «رؤیت خداوند» است. مذاهب گوناگون اسلامی در این‌باره موضع‌های متفاوتی دارند؛ حتی گاهی اندیشمندانِ یک مذهب نظرگاه‌های گوناگونی ابراز کرده‌اند. با نظر به سودمندی مطالعه تطبیقی در تبیین بهتر مسائلِ مورد اختلافِ فریقین، این پژوهشِ بنیادی با بهره‌گیری از روش متن‌پژوهیِ تطبیقی، با تأکید بر دو کتاب شرح المسائل الوسائل فی الإشارات و الدلائل و تفسیر المیزان به بررسی تطبیقی دیدگاه «مقیمی دینوری» و سیدمحمدحسین طباطبایی در این‌باره پرداخته است. رهیافت پژوهش نشان می‌دهد: 1. هم«دینوری» هم «طباطبایی» به رؤیت خداوند در آخرت باور دارند؛ گرچه به تصریح علامه، این رؤیت با چشم دل صورت می‌گیرد؛ 2. «دینوری» معتقد است فقط پیامبر (ص) با عنایت و تفضل الهی، نه با جُهد و به دلیل وحدت وجودی‌اش در این دنیا خدا را با چشمِ سر دیده است و این رؤیت برای هیچ‌کسِ دیگری قابل تحقق نیست؛ اما علامه این رؤیت را نیز شهودی می‌داند؛ 3. «دینوری» باورمند است با شرایطی می‌شود خدا را در همین دنیا با چشم سر دید؛ اما علامه معتقد است به هیچ‌وجه در این دنیا امکان رؤیت بصری خداوند وجود ندارد.
A controversial and challenging issue in the history of Islamic theological and mystical thoughts revolves around the concept of "seeing God." Different Islamic sects and denominations hold diverse opinions on this matter, and even scholars within a single sect may disagree. Comparative studies play a crucial role in addressing controversies among different sects, and thus, this fundamental research utilizes the method of comparative textual study. The focus of this study is on two books, namely Sharh al-masaʾil wa-l-wasaʾil fi l-isharat wa-l-dalaʾil and Tafsir al-mizan, to provide a comparative analysis of the perspectives of al-Muqimi al-Dinawari and Sayyid Muhammad Husayn Tabatabaʾi. The research reveals the following findings: (1) Both al-Dinawari and Tabatabaʾi posit that God can be seen in the hereafter. However, Tabatabaʾi emphasizes that this vision will occur through the eyes of the heart. (2) Al-Dinawari maintains that only the Prophet has seen God in this world using his physical eyes, attributing this vision to divine grace and existential unity, rather than personal efforts. On the other hand, Tabatabaʾi suggests that even the Prophet's seeing of God in this world was intuitive in nature. (3) Al-Dinawari believes that, under specific circumstances, it is conceivable to see God in this world using physical eyes. In contrast, Tabatabaʾi argues that the physical vision of God is impossible in this world.
(
, 
, 
)
