چکیده:
برخی از دانشمندان شیعی، دستاوردهای عرفا، متصوفه، و فلاسفه را قبول نداشته و نظریات و منش عملی آنها را در تضاد و مخالفت با معارف اسلامیدانستهاند. این دانشمندان به نقد بلکه سرزنش و مذمت گروههای فوق پرداختهاند. یکی از این اندیشمندان، محمدکاظمبنمحمدشفیع هزارجریبی (متوفای 1236ق) است. وی از دانشمندان متتبع و کثیرالآثار شیعه بوده و برخی از آثارش را به نقد نحلههای مذکور اختصاص داده است. یکی از آثار وی «منبهالجهال» است که در آن به نقد اشعار و زندگانی حافظ شیرازی پرداخته است. تصحیح انتقادی رسالۀ «منبهالجهال» به شیوۀ مخاطبمحور و تحلیل و نقد شیوۀ افراطیِ عرفانستیزانۀ هزارجریبی رسالت نوشتار حاضر است.
خلاصه ماشینی:
هزارجريبي در اين رساله در نقد حافظ ، براي آنکه در ميدان مبارزة با حافظ تنها نباشد، نام دو تن از اساتيدش (سيدمحمدمهدي بحرالعلوم و ميرزا محمدمهدي شهرستاني ) و همچنين آقا محمدعلي آل آقا کرمانشاهي را برده و گفته است که اين سه عالم حکم به تصوف و الحاد حافظ کرده اند.
نسخه شناسي رسالۀ «منبه الجهال علي وصف رئيس اهل الضلال » از آثار فارسي محمدکاظم هزارجريبي است و در آن عرفا و شعرا به طور عام و حافظ شيرازي به طور خاص نقد شده است .
و ايضا در روايات متعدده است منع خواندن شعر در شب و روز جمعه بلکه در مطلق شب ها مگر آنکه در مراثي و مدايح ائمه باشد و کسي نگويد که اگر شعرگفتن اين مقدار مذمت دارد و ناخوش است ، پس به چه سبب اشعار از حضرت اميرالمؤمنين (ع ) مرويست زيرا که اين سخن مردود است به دو وجه : اول آن است که دأب و شعار ايشان در آن زمان گفتن اشعار بود و هرکه شعر نميگفت او را عاري از کمال ميدانستند و امام را سزاوار نيست که کاري کند که مردم او را عاري از جميع کمال دانند و به اين سبب آن حضرت در بعضي از اوقات اشعار ميفرمودند و وجه دوم آن است که مطلق اشعار مذموم نيست .