چکیده:
مسئولیتپذیری یکی از مهمترین مهارتهای لازم برای زندگی است. بر اساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران مصوب 1391، نظام تعلیم و تربیت رسمی به عنوان مهمترین عامل اعتلای فرهنگ در جامعه، مسئولیت آموزش و پرورش دانشآموزان را در ابعاد گوناگون بر عهده دارد. اما اگر اهداف نظام آموزش و پرورش، در کتاب درسی منعکس نشده باشند، نتیجۀ قابل قبولی در نظام تعلیم و تربیت به دست نخواهد آمد. هدف این پژوهش، تحلیل محتوای کمی و کیفی کتابهای ادبیات فارسی دورۀ اول متوسطۀ سال تحصیلی 1401- 1400، برای بررسی میزان توجه به شاخصهای مسئولیتپذیری بر اساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران بود. برای استخراج فراوانی مفاهیم مرتبط با مسئولیتپذیری از فهرست وارسی شامل 40 شاخص استفاده شد و کلیۀ دروس کتابهای فارسی دورۀ اول متوسطه اعم از پایۀ هفتم، هشتم و نهم مورد بررسی قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل دادهها نشان داد که به جز شاخصهایی همچون «تکلیفگرایی در برابر خدا»، و یا شاخصهای مرتبط با مسئولیتپذیری نسبت به سرزمین، سایر شاخصها مورد غفلت فراوانی واقع شدهاند. به شاخصهایی همچون «خودباوری و عزت نفس»، «تلاش برای جبران اشتباهات» و «نظمپذیری و وقتشناسی» کمتر پرداخته شده و به شاخصهایی همچون «پذیرش عواقب کارهای خود»، «قانونمداری»، «حفاظت از دیگران در برابر آسیبهای اجتماعی»، «امانتداری»، «نوآوری» و «رعایت الگوی مصرف و پرهیز از اسراف» پرداخته نشده است. این خلاء آموزشی و پرورشی در محتوای کتابهای درسی در حالی است که ادبیات ایران و جهان، سرشار از اشعار و داستانهای ارزشمند با درونمایههایی در رابطه با مسئولیتپذیری است که میتوان از آنها بهرۀ فراوانی برد.
خلاصه ماشینی:
هدف این پژوهش، تحلیل محتوای کمی و کیفی کتابهای ادبیات فارسی دورۀ اول متوسطۀ سال تحصیلی 1401- 1400، برای بررسی میزان توجه به شاخصهای مسئولیتپذیری بر اساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران بود.
این پژوهش در پی رسیدن به پاسخ این پرسش اصلی است که «میزان توجه به شاخصهای مسئولیتپذیری در محتوای کتابهای فارسی دورۀ اول متوسطه بر طبق سند تحول بنیادین آموزش و پرورش چگونه است؟» بحث اصلی و تحلیل بر اساس آنچه در سند تحول بنیادین آمده است، نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی نهادی است اجتماعی و فرهنگی و سازمانیافته که به عنوان مهمترین عامل انتقال، بسط و اعتلای فرهنگ در جامعۀ اسلامی ایران، مسئولیت آمادهسازی دانشآموزان جهت تحقق مرتبهای از حیات طیبه را در همۀ ابعاد بر عهده دارد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) نمودار 1: میزان شاخصهای مسئولیتپذیری دانشآموزان در کتابهای فارسی دورۀ اول متوسطه بر اساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش نتیجهگیری در پژوهش حاضر گرچه مسئولیتپذیری اجتماعی و سیاسی با 44 مورد فراوانی و 44/24 درصد در رتبۀ دوم قرار دارد، اما بسیاری از مؤلفههای مربوط به مسئولیتپذیری اجتماعی و سیاسی از جمله «مشارکت اجتماعی و سیاسی»، «قانونمداری»، «حفاظت از دیگران در برابر آسیبهای اجتماعی»، «امانتداری»، «ثبات رفتاری، متعهد و قابل اعتماد بودن» یا در متن کتابهای فارسی دیده نمیشوند و یا به میزان اندکی به آنها پرداخته شده است.
توجه بیشتر به مسئولیتپذیری اجتماعی و سیاسی در محتوای کتابهای فارسی با استفاده از متون و آثار مرتبط همچون نمونههای زیر: - باب هشتم گلستان سعدی باب آداب صحبت است و میتوان از آن برای پرداختن به شاخص «احترام به حقوق دیگران و حفظ ادب و نزاکت» بهره برد.