چکیده:
ادبیّات فارسی از دیر باز بستر مناسبی برای رواج تعلیم و تربیت مطابق با اصول و قوانین اسلامی بوده است. در دورۀ مورد تحقیق ما یعنی دورۀ پهلوی اوّل نیز آثاری وجود دارند که در حوزۀ نثر داستانی، میتوان از دل آنها نکات ارزشمندی را برای الگوبرداری در جهت تعلیم و تربیت نسل امروز رواج داد. نگارندگان در این تحقیق براساس روش توصیفی – تحلیلی به بیان برجستهترین مفاد تربیتی و اخلاقی این آثار که مناسب به دستورات اسلامی میباشند، پرداختهاند و در بعضی موارد کوشش شده است که آیه یا سخنی از بزرگان دینی برای تذییل مفاهیم آورده شود. بر اساس نتایج به دست آمده از این تحقیق، اغلب آموزههای تعلیمی و تربیتی در آثار داستانی این دو شخصیت عبارتند از: تربیت روح و روان، مقایسۀ زندگی دینوی و اخروی و برتری آن جهان بر دنیا، بلندهمّتی در زندگی، دوستی و محبّت، شیوۀ صحیح زندگی کردن، نگهداری زبان، غیبت، حسادت و ...
خلاصه ماشینی:
وجود آموزههای تعلیمی و تربیتی مطابق با دین اسلام، در کتب دینی و مقدّس است امّا ادبیّات فارسی نیز گاهی قلۀ قافی برای سیمرغ وجود آدمی میشود که در دامنۀ آن بذر شخصیتسازی و اخلاقمداری گسترده شده است و نقش آدمی در این میان، پرورش این بذر در روح و نهاد خود است تا بتواند با نگاهی الهی، مزرعۀ وجود خود را آبیاری کند و در سایۀ تعالیم اخلاقی به آرامش برسد.
نگارندگان این تحقیق در حوزۀ نثر فارسی، با بررسی موردی آثار داستانی دو تن از نویسندگان مشهور دورۀ پهلوی اوّل یعنی محمّد مسعود و محمّد حجازی که هر کدام در یکی بازۀ زمانی، فعّالیّت داشتند، به بیان برجستهترین آموزههای تعلیمی و تربیتی پرداختهاند؛ آموزههایی که هر کدام مانند مرواریدی بر رشتۀ نثر فارسی مزیّن شدهاند و حلقهوار، واسطةالعقد تعلیم و تربیت انسان را پوشش دادهاند.
در بین نویسندگان هر عصری، افرادی به چشم میخورند که آثارشان متجلّی جلوههای تعلیم و تربیت است و از هر فرصتی برای بیان این آموزهها به مخاطب استفاده میکنند و در لابه لای نثر داستانی خود یا به صورت مستقیم به این مهم میپردازند یا از داستانهای خود، نتایج اخلاقی ارائه میدهند.
» (همان: 90) نتیجهگیری با بررسی موردی نثر داستانی ادبیّات دورۀ پهلوی اوّل، میتوان به یقین گفت که ادبیّات فارسی در ارائه الگوهای صحیح تعلیم و تربیت، نقش مؤثّر و بسزایی در جامعۀ انسانی دارد و چه بسا انسان میتواند با سرمشق قرار دادن این تعالیم، خود نیز الگویی برای دیگر افراد باشد و راه صحیح زندگی را بیاموزد.