چکیده:
چیستانها از پر طرفدارترین ژانرهای فولکلور است. در زمانهای نه چندان دور، شبهای طولانی پائیز و زمستان با گفتن قصهها و چیستانها سپری میشد. در این مقاله سعی شده است، به بررسی درونمایه و ساختار چیستانهای رایج در استان هرمزگان پرداخته شود. پرسش پژوهش عبارت است از: درونمایه و ساختار چیستانهای رایج استان هرمزگان دربرگیرنده چه مقولاتی است؟ این پژوهش در قالب پارادایم کیفی انجام شده است. طرح پژوهش، طرحی پیدایشی است. پژوهشگران به منظور جمعآوری دادهها، از روش اسنادی و مصاحبه بهره بردهاند. رویکرد تحلیل دادهها، رویکردی توصیفی- تفسیری بوده است. نمونهی پژوهشی، چیستانهای رایج در شهرستانهای شرق استان هرمزگان و جمعی از پیشکسوتان بومی حوزه ادبیات فولکلور این شهرستانها است. برای دادهکاوی از روش داده مبنا که در زمرهی روشهای کیفی قرار میگیرد، بهره گرفته شده است. نتایج نشان میدهد که در بررسی بین هزار چیستان رایج در هرمزگان، بیشترین چیستانهایی که در هرمزگان مطرح میشود در مورد قلیان و نخل است و بعد اندام بدن انسان و در مرحلهی بعد انواع سبزیجات، رستنیها، خوردنیها، حشرات، زنبورها، آبزیان از اهمیت دارند.
خلاصه ماشینی:
نتایج نشان میدهد که در بررسی بین هزار چیستان رایج در هرمزگان، بیشترین چیستانهایی که در هرمزگان مطرح میشود در مورد قلیان و نخل است و بعد اندام بدن انسان و در مرحلهی بعد انواع سبزیجات، رستنیها، خوردنیها، حشرات، زنبورها، آبزیان از اهمیت دارند.
در اینجا چند مورد از چیستانهای رایج در استان هرمزگان را مطرح میکنیم: چیستان در مورد نخل: عجايب صنعتي ديدم در اين در به ?ajāyeb san?ati didam daryin dar be پائين يک بود بالا دو صد پر.
بود بالا دو صد پر هر کسي از اين معنا bod-o-bālā do sad par har kas ?az ?ein manā بداند غلامش ميشود بدر قلندر bedānad γolāmaš mišavad badrkalandar جواب: گمان شيخ حاجي بر همين است همان نخل است که خرما ميدهد بر نمونههايي دیگر از چيستانهای رایج در هرمزگان به شرح زیر است - نه در داره نه دريچه درون او پر از بيچه.
در گذشته به کودکان در شب نشینیها مهلت داده میشد که جواب چیستان را دریابند؛ البته گاهی مواقع طرف خطاب چیستانها بزرگ ترها بودند که برای مسابقه دادن و به خاک مالیدن پوزهی حریف واثبات قدرت هوش، دانایی، استعداد و ذکاوت خود شروع به طرح چیستانها میکردندبه طوری که یک طرف بازنده از میدان بیرون میآمد که این سرگرمیها، بازی فکری مفیدی به شمار میرفته و در تقویت حافظه بسیار با اهمیت بوده است.
گاهی مواقع سوال چیستان در خود آن ذکر نمی شود و بلکه طوری چیستان را طراحی میکنند که شنونده پس از شنیدن آن چیستان برای اثبات ذکاوت و هوش خود، در آن فرصت اندک درصدد ارایه درست جواب آن چیستان باشد مجموعه ای از اندیشهها، تفکرات، ذخایر گنجینهی کهن نیاکان و زندگی نامه گذشتهی مردم هرمزگان در قالب چیستان ریخته شده است.