چکیده:
عثمان مختاری یکی از شاعران توانا و قصیده سرایان فصیح اواخر قرن 5 و اوایل قرن 6 هجری،از نمونههای برجستهی شاعران مبالغه گوی اغراق پرداز است؛ در اشعار وی روند تغییر سبک به وضوح نمایان است، به ویژه در قصاید مصنوع وی که به وجه شبه تخییلی بیشتر گرایش دارد. قوت خیال مختاری باعث شده است که بتواند گاه مطلبی را با چند تعبیر که هر یک به تنهایی شایان توجه است بیان کند و از این راه تشبیهات، ترکیبات و توصیفات تازه بیاورد. تشبیه در شعر عثمان مختاری جایگاه ویژهای دارد و از انواع آن گونهای نیست که در شعر وی یافت نشود. در این جستار کارکردهای تشبیه تفضیل که در میان تشبیهات به لحاظ شکل در شعر مختاری سهم بیشتری دارد در چهل قصیده اول دیوان مختاری مورد بررسی قرار گرفته است و در این میان از نقش دیگر انواع تشبیه خصوصا تشبیه مضمر و مشروط، تمثیل، مرکب، عکس، که همراه با تشبیه تفضیل به کار رفته، بیان شده است؛ در پایان با بررسی این تشبیهات و نگاهی اجمالی به سایر تشبیهاتی که در دیوان شاعر آمده به نظر می رسدکه کارکرد تشبیه تفضیل در قصاید شاعر بیش از سایر تشبیهات است.
خلاصه ماشینی:
در این جستار کارکردهای تشبیه تفضیل که در میان تشبیهات به لحاظ شکل در شعر مختاری سهم بیشتری دارد در چهل قصیده اول دیوان مختاری مورد بررسی قرار گرفته است و در این میان از نقش دیگر انواع تشبیه خصوصاَ تشبیه مضمر و مشروط، تمثیل، مرکب، عکس، که همراه با تشبیه تفضیل به کار رفته، بیان شده است؛ در پایان با بررسی این تشبیهات و نگاهی اجمالی به سایر تشبیهاتی که در دیوان شاعر آمده به نظر می رسدکه کارکرد تشبیه تفضیل در قصاید شاعر بیش از سایر تشبیهات است.
چنانکه عثمان مختاری از یکی از مهمترین این عناصر یعنی تشبیه تفضیل با کمال حذاقت سود برده و به ویژه با به کار بردن تشبیه مضمر و مشروط همراه با آن زیبایی بیشتری را به تشبیه بخشیده است.
با تقیید و تجاهل اندر دل که دیدی، خورشید ملک بخش یا در کف که دیدی، ابر ستاره بار (ص101ب9) با تقیید و تجاهل:مشبه: دل/ مشبهبه: خورشید ملک بخش/ وجه شبه: روشنی با «یا»:مشبه: کف ممدوح/ مشبهبه: ابر ستاره بار/ وجه شبه: بخشندگی کارکرد تشبیه تفضیل با رجوع توآفتاب ملوکی نه آفتاب فلک خود آفتاب فلک را به جود با تو چکار (ص104ب4) مشبه: ممدوح/ مشبهبه: آفتاب/ وجه شبه: بزرگی و بخشندگی آسمـانی و، آسمـان، ذرّه اسـت آفتـابی و، آفتـاب، سهــاست (ص42ب4) مشبه: ممدوح/ مشبهبه: آسمان/ وجه شبه: بلند مرتبگی مشبه: ممدوح/ مشبهبه: آفتاب/ وجه شبه: درخشندگی نتیجهگیری بررسی تشبیه تفضیل در قصاید عثمان مختاری نشان میدهد که به کار بردن تشبیه تفضیل برای نو کردن تشبیهات کهنه و تکراری و غرابت دادن به آنها از ویژگیهای مهم شعر مختاری است.